ساداکو و هزار درنای کاغذی، کیهان بچه‌ها، تن‌تن و الکساندر دوما

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

نویسنده مهمان*: سیدمصطفی رضیئی

زندگی برای آدم‌ها ارمغان‌های مختلف دارد و دهه دوم و سوم زندگی‌ام به این گذشت که شاهد مرگ عزیزترین آدم‌های زندگی‌ام باشم. مغزم رودرروی تمامی فشارها یک دیوار با گذشته ساخت و یک موقعی متوجه این شدم که خاطره‌ها دیگر سرجایشان نیستند. ولی هنوز هم در میان تکه پاره‌های گذشته می‌توانم چشم ببندم، یک بعدازظهر کسل‌کننده باشد و مامان فکر کند من خوابیده‌ام – چون بچه باید به اندازه کافی بخوابد – ولی من از رختخوابم آرام جدا شده باشم و با گام‌هایی مراقب به آشپزخانه بروم و در را باز کنم و به زیرزمین خانه بروم و روی فرش قدیمی جلوی دو قفسه لبریز کتاب و مجله دراز بکشم و نسخه‌های «کیهان بچه‌ها»ی چاپ زمان شاه را ورق بزنم. البته آن موقع هنوز خواندن نمی‌دانستم. می‌رفتم و مجله‌ها را ورق می‌زدم.

در میان کتاب‌های محبوب زندگی‌ام هم «سوداکو و هزار درنای کاغذی» بود. سوداکو در انفجار اتمی هیروشیما آسیب دیده بود و بر تخت بیمارستان بود و اعتقاد داشت اگر هزار درنای کاغذی داشته باشد زنده می‌ماند. برای همین از همه می‌خواست کاغذ به او بدهند تا با آنها درناهای کاغذی درست کند. ولی سوداکو به اندازه کافی کاغذ پیدا نکرد و مرد. از سرطان خون مرد و بعد از مرگش بود که برایش درنا درست کردند و به یادبودش بر اتاقش آویختند. یا این تصویری است که از کتاب در ذهنم مانده.

حالا در ساحل غربی کانادا،‌ بعضی‌وقت‌ها فکر می‌کنم که چرا خواهرم می‌خواست من که هنوز خواندن بلد نبودم ، در مورد هیروشیما بدانم و در مورد جنگ و در مورد اینکه دنیا چه جای ترسناکی است. ولی فکر می‌کنم درست‌ترین اتفاق ممکن برایم افتاده بود.

من پیش از آنکه خواندن بلد باشم یا نوشتن، به بهترین سلاح مقاومت برای تمام سال‌های بعدی زندگی‌ام مجهز شده بودم: به کتاب، به مجله، به دنیاهای بی‌پایان خیال‌پردازی و آموزش مسلح شده بودم. تا همین امروز هم وقتی همه‌چیز بد می‌شود و همه‌چیز بهم می‌ریزد، فقط دراز می‌کشم و عینکم را می‌گذارم کنار موبایلم جایی دور از دست و یک نسخه نیویورکر ورق می‌زنم یا یک کتاب به دست می‌گیرم و فقط می‌خوانم.

البته فقط کتاب‌ هیروشیما نبود که برایم می‌خواندند، ماجراهای تن‌تن را از روی نسخه‌ انگلیسی‌اش کامل برایم خواندند. وقتی خواندن یاد گرفتم اول کتابخانه خانه به رویم باز بود تا اتاق به اتاق، بروم و هر چه کتاب است بخوانم. بعد کتابخانه‌های فامیل به رویم باز بود و می‌رفتم کپه‌ای کتاب می‌گرفتم، می‌خواندم و پس می‌دادم. بعد کتابخانه‌های دوست‌های خانوادگی بود که بروم و از نسخه‌های الکساندر دوما که از مجله‌های زمان شاه جمع شده و مجلد شده بودند، بگیرم و «سه تفنگدار» بخوانم یا چاپ اول کتاب‌های هوشنگ گلشیری را بگیرم و بخوانم یا روز تولدم که می‌شد، خانواده بهم پول بدهند که برو و هر کتابی دوست داری بخر و من همیشه کتاب‌های گرانقیمت را در کتابفروشی‌ها نشان کرده بودم که بروم و بخرم‌شان.

وقتی جوان بودم دیگر فهمیده بودم کتاب خواندن چقدر مهم است. برای همین خواهرزاده‌هایم هنوز خواندن بلد نبودند، اشتراک مجله داشتند. هم برای خودم مهم بود، هم برای خواهرم و برادرم که خواهرزاده‌هایم مرتب به کتابفروشی بروند و به انتخاب خودشان کتاب بردارند.

آخرین بار که تهران بودم قبل از رفتن از ایران و خانواده خواهرم آمدند که در تهران باشیم و بعد به شمال برویم،‌ برای هر کدام از بچه‌ها کپه‌ای کتاب انتخاب کرده بودم و برایشان کنار گذاشته بودم. برادرم از ایران که می‌رفت هم بچه‌ها را برای خرید کتاب برده بود. حالا هر کدام‌شان کتابخانه‌ خودشان را دارند. کتابخانه خانه‌شان هم هست و قبل از رفتنم، یک هفته‌ای حدودا وقت این گذاشتم تا کتابخانه‌ام را مرتب کنم. سه قفسه لبریز کتاب داشتم و اینجا و آنجای خانه هم کتاب بود. به جز کتاب‌هایی که تهران بودند. یکی یکی کتاب‌ها و آرشیو مجله‌ها را نگاه کردم که چه بماند و چه نماند. سه سال البته طول کشید تا عاقبت جعبه‌های کتاب تهران و مشهد در کنار هم در یک کتابخانه قرار بگیرند. خواهرم عکس‌هایش را فرستاد که بالاخره کتاب‌ها مرتب شده‌اند.

اینجا هم مثل سال‌های کودکی است:‌ بعضی بعدازظهرها همه‌چیز را رها می‌کنم تا با گام‌های مراقب که یک وقت کارهای مانده نفهمند، لباس می‌پوشم و به کتابخانه محله می‌روم. دو بلوک با خانه فاصله دارد. بعضی وقت‌ها می‌روم و فقط کتاب‌ها را نگاه می‌کنم. ممکن است دست هم نزنم. فقط نگاه می‌کنم و فکر می‌کنم من چقدر خوشبختم که یاد گرفتم کتاب بخوانم و مجله بخوانم و این بهترین دوست تمام سال‌های زندگی‌ همراهم مانده، تا به امروز، تا به فردا.

.

.

• پی‌نوشت: شاید سوتفاهم، شاید ترافیک زمان انتخاب و ارسال مطالب، اما دو نویسنده مهمان ما، به اشتباه یک متن را برای نوشتن انتخاب کرده بودند. هر دو متن بسیار دلنشین بودند و انتخاب برای ما غیرممکن بود. پس به ترتیب دریافت متنها، آنها را به طور استثنا، فقط این بار، در بخش مهمان هفته منتشر کردیم.

کتابخونی ما و کتابخانه پدربزرگ

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

نویسنده مهمان: حامد فرمند

بین همه کتاب‌های دوران کودکی‌مان، یک کتاب با جلد پلاستیکی و صفحات کاهی شکننده‌ بود که باید خیلی مراقبش می‌بودیم. کتاب، بریده‌های صفحات میانی چند شماره‌ از کیهان بچه‌های سی سال قبل بود که مامان از دوران دبستانش، زمانی که پدربزرگم برای او و خاله‌ام مجله می‌خرید، نگاه داشته بود. مامان همیشه مراقب این دارایی ارزشمندش بود. سالی یکی دو بار قصه جمع‌آوری این کتاب را برای ما و دیگرانی که کتاب را دیده بودند، تعریف می‌کرد و هر بار هم به بهانه نشان دادن کتاب، با وسواس آن‌ را زیر و رو می‌کرد تا مبادا آسیبی دیده باشد. در روایتی که مامان از کودکی‌ش می‌گفت، علاقه غیر قابل پنهانش به کتاب و کتاب‌خوانی از همان مجله‌هایی که پدربزرگم بدون توقف برایشان خریده بود شکل گرفت. اما شاید ریشه‌اش کمی قدیمی‌تر بود، در کتاب‌خوانی‌های پدربزرگم در خانه و کتابخانه‌ای که سرگرمی مامان و خاله‌ام در سال‌های کودکی بود و بعد‌ها پناهگاه من شد در فرار از اضطراب‌های دنیای بزرگ‌ترها.

در دوران کودکایمان، روایت‌های مادرم از کودکیش و عشقش به کتاب برای من و خواهر – برادرم، همچنان زنده و به روز بود. هنوز کتاب بخش مهمی از زندگی‌ مامان بود. شاید همین بود که قصه و داستان جزئی از کودکی ما هم شد، تا جایی که سالی دو بار به کتابفروشی آشنای پدرم می‌رفتیم و اجازه داشتیم برای خرید یک کتاب، ساعتی در کتابفروشی چرخ بزنیم و کتاب خودمان را خودمان انتخاب کنیم. هرچند خواندن کتاب‌های ممنوعه انباری خانه پدربزرگ لذت دیگری داشت، کتاب‌های جیبی انتشارات امیرکبیر چاپ‌ سال‌های دهه پنجاه.

بعدها برادرم الگوی من در مواجهه با کتاب شد. او که در اولین سال نوجوانی، مرا عضو کتابخانه محله‌مان کرد، مسیر همزیستی من و کتاب را هموارتر کرد. گرچه من مثل او و خواهرم کتابخوان نشدم، اما شاید همان اندازه‌ با کتاب رفاقت داشتم. در مطب دکتر یا داخل اتوبوس، در مسافرت یا بعدازظهر تابستان، از هر موقعیتی برای کتاب‌خواندن استفاده می‌کردم و بعدها، موقعیت می‌ساختم تا کتابم را بخوانم.

چهلم پدربزرگم هنوز نگذشته بود که من، خواهر و برادرم راهی خانه‌ش شدیم برای سهم‌خواهی. آن روز گنجینه کتاب‌های پدربزرگم ارثیه ما بود که با نظارت مادربزرگم بین ما تقسیم شد، هر کدام سهم خود را برداشتیم، سهمی برابر.

در آیینه

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

بامداد

در زدند، دختر کوچولو ناگهان کتابش را زیر فرش پنهان کرد و دو زانو رویش نشست و به در خیره شد. پدرش اما بلند خندید و همانطور که مهمان را به داخل تعارف می‌کرد، ماجرا را تعریف کرد. عمو آمد و دستی به سر دخترک کشید و با خوشرویی پرسید: «عمو جون چی می‌خوندی؟» دخترک سرخ شد، آه باز هم نتوانسته بود کتابش را خوب مخفی کند. آخر فکر می‌کرد این هم جزیی از آداب کتابخوانی‌ست. نگاهی به پدر انداخت که بیا نجاتم بده. مادر از اتاق بیرون آمد و گفت: «مامان جون، جای کتاب‌های شما تو کتابخونه‌ست دخترم. اینجوری کتاب‌هات با کتاب‌های بابا قاتی میشه‎ها!» دخترک که انگار خیالش راحت شده باشد، به دیوار تکیه داد و کتاب را گذاشت روی پایش و ورق زد تا به صفحه‌ای که می‌خواست رسید. انگشت اشاره را روی جملات کتاب کشید و خواند: «خانوما بفرمایید، آقایون بفرمایید، پشمای اعلای شتر، همه آخرین مدل، مال آخرین سزون … خر خراطی می‌کرد.»

مامان، بابا و عمو مشغول صحبت خودشان بودند که کتابش تمام شد، بار کامیونش کرد و رفت به اتاقش. بار کامیونش «حسنی نگو بلا بگو» و «ماهی سیاه کوچولو» هم بود، هر سه را برداشت و در قفسه گذاشت. هنوز مدرسه نمی‌رفت ولی مامان، بابا هر شب یا وقتی کاری نداشتند، برایش کتابی می‌خواندند و او با علاقه زل می‌زد به انگشتشان که زیر کلمات حرکت می‌کرد و صدایشان را حفظ می‌کرد. معمولاً بعد از دو سه بار شنیدن یک کتاب می‌توانست همانطور که مامان، بابا خوانده بودند، بخواندش؛ و وقتی عصرها هر کدام مشغول مطالعه بودند، او هم کنارشان به کتاب خواندن مشغول می‌شد.

کتاب زیاد داشت، تبر کوچولو که با درخت دوست شده بود. شهر قصه و فیلش، از خرس رمال خوشش نمی‌آمد دروغ می‌گفت. از اتفاقاتی که برای پینوکیو افتاده بود، می‌ترسید ولی پاندا کوچولو را دوست داشت، آخر او هم چپ‌دست بود. طفلکی یکبار وقت غذا در مهدکودک قاشقش خورده بود به قاشق بچه روباه و همه میز غذا بهم ریخته بود. ولی او حواسش را جمع می‌کرد که در مهدکودک چنین اتفاقی نیفتد، مخصوصاً روزهایی که عدس‌پلو داشتند و بچه‌ها خیلی بهانه می‌گرفتند.

سال اول دبستان، اوایل بهار بود که بلاخره درسشان رسید به «فرزندان ایران» و این یعنی اینکه دیگر اجازه داشت روزنامه را کامل بخواند و دور همه حروف خط بکشد؛ خیلی خوشحال بود. آخر خانم معلم گفته بود که اجازه ندارد جلو جلو درس‌ها را بخواند و دور حرف‌های دیگر هم خط بکشد، فقط درس امروز! همان تابستان جایزه باسوادی‌اش پول توجیبی برای خریدن کیهان بچه‌ها بود. چه حس خوبی بود باسواد شدن، مامان هر روز روزنامه می‌خرید و می‌خواند و او کیهان بچه‌ها، از همان دکه، با پول خودش و این یعنی بزرگ شدن.

تنها بچهٔ ساختمانشان که برایش از کانون پرورش فکری بسته پستی می‌آمد او بود. خیلی مباهات می‌کرد که هر دو هفته یکبار پستچی برایش بسته می‌آورد و اسمش را صدا می‌کرد و می‌ایستاد تا او برود بسته‌اش را تحویل بگیرد، درست مثل بزرگترها. کم‌کم بچه‌های همسایه هم خوششان آمد و می‌نشستند کنارش تا او بلند داستان بخواند. بعضی‌هاشان گاهی کتاب را برای یک هفته قرض می‌گرفتند. تصمیم گرفت برای کتابخانه‌اش دفترچه درست کند و کتاب‌هایش را به بچه‌های ساختمان‌های دیگر هم امانت بدهد، عین کتابخانه دانشگاه خاله که کلی کارِ خاله را راه انداخته بود.

پدربزرگ همیشه حافظ یا باباطاهر همراهش بود و برایش بلند بلند شعر می‌خواند. او هم همیشه می‌رفت سر وقت کمد دایی جان تا خودش را سرگرم کند. کلی کتاب آن تو بود. به خودش قول داده بود روزی همه‌شان را بخواند. با کتاب‌های کوچک و جیبی شروع کرد. بیشترشان نمایشنامه بودند، هملت، رام شدن زن سرکش، بن‌هور. از همه نویسنده‌هایی که در کتاب فارسی بود، می‌شد آنجا کتاب پیدا کرد، ریز و درشت. حتی از نویسنده‌هایی که اسمشان در کتاب فارسی نبود هم کتاب بود، همانهایی که گاهی خانم معلم یواشکی به او معرفی کرده بود. خانم معلم می‌دانست کتاب زیاد می‌خواند و هر بار بعد از درس تاریخ ادبیات چندتایی کتاب دیگر هم اضافه می‌کرد. یکبار موقع تعریف کردن «توویست داغم کن» برای همکلاسی‌ها مچش را گرفت. خانم معلم می‌گفت هجو است، هر چند درست نفهمید منظور خانم معلم چیست ولی او خوشش آمده بود. می‌خواست چندتایی کتاب هجو دیگر هم بخواند. آخرش هم بخاطر یکی از کتاب‌های کمد دایی که ناظم زنگ تفریح دستش دیده بود، مادرش مجبور شد بیاید مدرسه و قول بدهد. به خاطر قول مادرش از آن به بعد فقط سروش نوجوانان را با خود به مدرسه می‌برد و شعرهای فروغ را در خانه می‌خواند.

دخترک هیچ وقت دلش نیامد کتاب‌هایش را دور بریزد. یکی دوباری هم که مجبور شد کتابخانه‌اش را ببخشد، دلش ریش شد. با این همه چندتایی از کتاب‌هایش را نگه داشته برای فرزندش که به او بگوید هیچ بازی‌ای زیباتر از گم شدن در داستان و دوباره زیستن زندگی آدم‌های داستان نیست.

دارایی باارزش من

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

نیمه‌شب

وقتی که ازدواج کردم تا مدت‌ها هر خونه‌ای که می‌رفتم، حس می‌کردم یه چیزی تو چیدمان خونه کمه، انگار خونه زیادی ساده و خالیه. بعدها فهمیدم من این کمبود رو در نبودن کتابخونه توی خونه‌ها می‌دیدم. همه خانواده پدر و مادری من حتما یه کتابخونه توی اتاق پذیرایی‌شون داشتند، من هر بار مشتاقانه می‌رفتم یک کتاب برمی‌داشتم و شروع می‌کردم به خوندن. این عادت همیشه‌ی من بود و بعد ازدواجم هم هر وقت جایی می‌رفتم که قرار بود چند روز بمونم حتما یه کتابی همراهم بود که حوصله‌م سر نره. جالب اینکه این عادت من حساسیت بزرگی بوجود آورده بود. در حقیقت خانواده همسرم فکر می‌کردند دارم خودنمایی می‌کنم.

تا جایی که یادمه من همیشه و هر جا، تو هر مسافرت یا اوقات فراغت، تو تاکسی و اتوبوس همیشه یه کتاب توی کیفم بود که به شدت مشتاق خوندنش باشم. این علاقه به خوندن از خیلی سال پیش در من شکل گرفته بود. وقتی هفت ساله بودم یکی از بزرگترین تفریحات من رفتن به خونه پدربزرگم بود. هر بار که می‌رفتم پدر بزرگم بهم پول می‌دادن که برای خودم خوراکی بخرم و سر راه روزنامه کیهان و اطلاعاتی رو که براشون کنار گذاشته بودند بگیرم و بیارم. من اون موقع تازه خوندن و نوشتن یاد گرفته بودم و با ذوق آگهی‌های ترحیم رو مرور می‌کردم، واقعیتش از خوندن شعرهای غمگین آگهی‌ها لذت می‌بردم.

بعدها که همشهری هم به مجلات مورد علاقه پدربزرگم اضافه شد، یک هفته‌نامه مخصوص کودکان همراهش بود که پدربزرگم اون رو برای من پشت پشتی‌های هال قایم می‌کردن و تا می‌رسیدم می‌گفتن که مجله‌ت رو بردار و بخون و من با شوق می‌خوندم. گاهی پدربزرگم ازم می‌خواستن که براشون کتاب یا روزنامه بخونم. از اخبار روز برام می‌گفتن و گاهی کتابی رو که به امانت ازشون گرفته بودم می‌دادن به خودم. من به برکت فهم و توجه پدربزرگم یه دختر مشتاق مطالعه شدم، درست عین مادرم. شب‌های جنگ وقتی ما بچه‌ها ترسیده از صدای بمباران دور مامانم جمع می‌شدیم، مامانم کتاب می‌آورد و برامون شعر می‌خوند. به جای لالایی برامون آرش کمانگیر و یکی بود یکی نبود می‌خوند. من اولین شعری که تو کودکیم حفظ کردم، شعر کوچه‌ی مشیری بود، مناسب سن من نبود اما بسیار دوستش داشتم.

من با کتاب بزرگ شدم و هنوز هم مطالعه می‌کنم و این رو از خانواده‌م دارم. کتاب‌هام مهمترین دارایی من تو زندگیم هستند، ارثیه ارزشمندی که یه روزی از من به پسرم می‌رسه.

سرزمين عجايب

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

شبانگاه

ما یه کتابخونه بزرگ شیشه‌ای داشتیم که همه مدل کتابی توش پیدا می‌شد، از آثار مذهبی بگیر تا رمان‌های فارسی و کلاسیک خارجی. اما متاسفانه همیشه قفل بود. چون بابا مناسب سنمون نمی‌دونست و عوضش هرچند وقت یکبار یه کتاب کودک می‌خرید ولی عطش منو سیراب نمی‌کرد. همیشه توی ذهنم داستان می‌ساختم و بعد روی کاغذ می‌آوردم و تصویرسازی می‌کردم و کناره‌هاش رو منگنه می‌کردم و به بچه‌های فامیل قرض می‌دادم. تابستون سالی که دبستانم رو تموم کردم به بهونه دلتنگی برای دخترعموم که همیشه مثل سگ و گربه بهم می‌پریدیم، کل تعطیلات رو خونه‌شون موندم فقط و فقط برای کتابخونه پر از کتاب عمو و زن‌عموم و البته که همیشه در دسترس بود. اولین کتاب جدی که توی اون سال با سن کمم خوندم، «سیبل» بود و بعد «پر». دنیای من انگار از همون موقع تغییر کرد و تخیلاتم شروع شد، کتاب خوندن و غرق شدن میان صفحاتش برای من راه خلاصی بود از مشکلات ریز و درشت خانوادگی که داشتیم و از همون دوران اختلاف بین من و بابا هم شکل گرفت.

پدر من فوق‌العاده به درس خوندن اهمیت می‌داد و تمام تلاشش رو می‌کرد که من توی تحصیل موفق باشم و هزار و یک مدل کتاب‌های درسی و کمک درسی برام می‌خرید. اما من حتی نیم نگاه هم بهشون نمی‌کردم و فقط روزها رو می‌شمردم که آخر ماه بشه و من با دریافت پول توی جیبیم بتونم کتاب‌های مورد علاقه خودم رو بخرم، بابا برای یک مدت پول ماهیانه‌م رو قطع کرد و باز من راه دیگه‌ای رو پیدا می‌کردم، انگاری هرچه که مانع‌تراشی می‌کرد من حریص‌تر می‌شدم و برای خوندن هرچه بیشتر کتاب‌ها له‌له می‌زدم. بعدتر که بزرگتر و آزادتر شدم باز هم برای شب بیداری‌های من دعوا و مرافعه راه می‌انداخت و حتی گاهی با عصبانیت ساعت سه نصفه شب به اتاقم می‌اومد و کتاب رو از بین دستام می‌کشید و با خودش می‌برد، جمله معروفش زمانی که می‌خواست نصیحتم کنه چنین بود «دخترم، سگ‌ها هفتا جون دارن ولی سگ نگهبان عمرش کوتاهه چون شب‌ها بیداره، ما که آدمیم» و من قاه‌قاه می‌خندیدم.

 الان من یک مادرم، شبی رو بدون خوندن چند صفحه کتاب نمی‌تونم سر کنم و یک کتابخونه بزرگ دارم با یک عالمه کتاب‌های خونده شده تر و تمیز که ارزشمندترین دارایی من هستند، نسبت بهشون وسواس پیدا کردم و اجازه نمی‌دم کسی بهشون دست بزنه چه بخواد قرض بگیره. هر هفته برای دخترم کتاب‌های جورواجور می‌خرم ولی متاسفانه با اون وسواسی که دچارش شدم فقط اجازه داره که خودم براش بخونم. این خیلی بده.

 دوست نادیده‌ای دارم که مثل خودم کتابخون قهاریه، آخر هر فصل که میشه کتاب‌هاش رو به دیگران اهدا می‌کنه تا اونها هم ازش استفاده کنند، چند ماه پیش آدرس من رو گرفت و یک عالمه کتاب‌های کودکی که داشت رو برای فرزندم فرستاد و این فوق‌العاده واسه من ارزشمند و باورنکردنی بود، با خودم گفتم مگه می‌شه؟!

 می‌‌خوام سعی کنم حداقل برای فرزندم شرایط بی‌دغدغه کتاب خوندن رو بدون دعوا فراهم کنم، پدرم یک جور مانع بود و من طور دیگه‌ای، هیچکدوم خوب نیست، من از این سمت بوم افتادم و او از اون سمت.

مادربزرگ بی‌سواد من

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

شامگاه

خانم معلم درس جدید را داده و از روی درس دو بار مشق گفته بود. به خاطر دارم که یکی را نوشتم و برای مشق دوم هم خسته شدم و هم حوصله‌‌ام سر رفت. مادرم گفت: «خانم معلم خوبی شما را می‌خواهد. مشق زیاد می‌گوید تا دیکته‌تان بهتر شود. باید بنویسی.» من گریه کردم که انگشتانم کرخ شد. مادر پافشاری و تهدید کرد. سرانجام مادربزرگم دخالت کرد و از من خواست مشق را نوشته و تمام کنم و بعد برایش تعریف کنم که این بهرام گور کیست و چه کاره است و کجا زندگی می‌کند و الی آخر. مشق را با هزار مکافات نوشته و تمام کردم. سپس از روی درس یک بار برایش خواندم و مادرم غلط‌هایم را گوشزد کرد.

از آن پس درس و مشق برایم حال و هوایی دیگر پیدا کرد. هر روز پس از نوشتن مشق، درس را برای مادربزرگ می‌خواندم. تاریخ و جغرافیا و علوم و … دیگر برایم عادی شده بود. مادربزرگ با علاقه فراوان گوش می‌کرد. مادرم مجله هفتگی می‌خرید و بعد از خواندن‌، به من نیز اجازه خواندن می‌داد. می‌گفت که خواندن مجله به من در درس انشا کمک می‌کند. پدرم حافظ و مولانا می‌خواند و هر ماه یک بار پیک دانش‌آموز «‌مجلات رشد کنونی‌» می‌آورد و از من می‌خواست با صدای بلند بخوانم تا مادر بزرگ نیز بشنود و لذت ببرد.

وارد دبیرستان که شدم ، تازه فهمیدم که مادربزرگ نه تنها سواد نوشتن‌، بلکه سواد فارسی ندارد. برایم جالب بود که این پیرزن بی‌سواد موثرترین فرد در ترویج فرهنگ کتابخوانی من باشد. البته مادرم پس از او نقش بزرگی داشته و دارد. اکنون که پیر و فرتوت شده و کمر درد و فرسودگی استخوان‌‌ اجازه بیرون رفتن و حرکت زیاد به او نمی‌دهد‌، می‌گوید: «کتاب‌هایم بهترین دوستان من هستند. می‌نشینم و می‌خوانم و زمان به سرعت می‌گذرد.» به نظر من وقتی کودک به چشم خود می‌بیند که پدر اوقات فراغتش را با مطالعه کتاب و مادر با خواندن مجله و دعا و … سپری می‌کند و سپس همراه فرزند پیک و قصه کودکانه می‌خواند، او نیز خود به خود به خواندن علاقمند می‌شود. از قدیم گفته‌اند « آنالار گزه‌ن آغاجین، بالالار بوداغین گزه ر / منظور آنچه که مادر انجام می‌دهد،دخترش دقیق‌تر از او انجام می‌دهد.»

رویاهای بی‌پایان

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

غروب

داستان خیلی جاها پیدا می‌شد. توی کتاب‌های خواهر و برادر بزرگتر، در صفحات آخر روزنامه‌ها، در مجله‌های تاریخ گذشته، در کتاب‌هایی که دایی به خواهر بزرگتر قرض می‌داد و گاهی در خریدهای گاه به گاه بزرگترها برای خودش.

تا مدت‌ها فکر می‌کرد همه همین قدر داستان دوست دارند و در ذهنش نمی‌گنجید کسی قصه دوست نداشته باشد؛ برای همین وقتی مهمانی می‌رفت و می‌دید «افسانه‌های مغرب زمین» با جلد گالینگور (البته آنوقت‌ها اسم این جلدها را نمی‌دانست) افتاده زیر تخت، تعجب می‌کرد و کتاب را برمی‌داشت و تا تمام نمی‌شد از جایش تکان نمی‌خورد. بچه‌های دیگر مسخره‌اش می‌کردند. بازی حوصله‌اش را سر می‌برد. دوست داشت برود ببیند توی کتاب‌های بچه‌های دیگر چه داستان‌هایی هست که او هنوز نخوانده اما خجالت می‌کشید. می‌ترسید بقیه بفهمند که او کتاب زیاد ندارد، بفهمند که مدام نمی‌تواند کتاب بخرد. این بود که یواشکی می‌رفت سراغ کتاب‌ها و همین باعث شد که سرعت خواندنش بسیار بسیار بالا برود.

از اولین کتاب‌هایی که برایش خریدند یکی کتابی بود که خواهرش برای پایان سال تحصیلی خرید و دیگری دو کتابی که برادر بزرگترش از نمایشگاه کتاب مدرسه‌اش. سال های بعد که بزرگتر شد؛ عیدی‌هایش را با یک لیست از کتاب‌هایی که دوست داشت و در روزنامه‌ها در موردشان خوانده بود؛ می‌سپرد به خواهرش که از نمایشگاه بخرد. خواهرش بقیه لیست را با پول خودش می‌خرید به شرط آن‌ که تا آخر خرداد و امتحان ها به کتاب‌هایش دست نزند.

تمام کتاب‌های کتابخانه مخفی پدر را خوانده بود. مفاهیم عجیب و کلماتی که نمی‌فهمید را می‌گذاشت گوشه ذهنش تا بزرگتر شود و بفهمد. کتاب‌هایی که دایی‌اش می‌داد که خواهرش بخواند را پیش از او می‌خواند و تمام می‌کرد. دایی عاشق ادبیات روس بود و او عاشق اسم‌های سه تکه‌ای روس‌ها شد.

کتاب‌های اولین کتابخانه‌ای که ثبت نام کرد را در عرض یک تابستان تمام کرد، از ماه دوم به بعد راهش می‌دادند توی مخزن تا برای خودش دپر بزند کتاب پیدا کند بخواند یا ببرد. دومین کتابخانه کتاب امانت نمی‌داد و فقط مطالعه در محل بود. روز اول صبح از خانه به کتابخانه رفت و خواند و خواند و خواند تا زنگ تعطیلی کتابخانه را زدند. آشفته بلند شد و دید ساعت پنج بعداز ظهر است.

وقتی کتاب می‌خواند یک کاغذ لای کتاب می‌گذاشت که صفحه‌هایی که قسمت‌های خیلی جالب داشتند را روی آن یادداشت می‌کرد؛ بعد از تمام شدن کتاب برمی‌گشت به آن صفحه‌ها و آن‌ها را در دفترهای دویست برگ جلد رنگی می‌نوشت تا بعدا که دلتنگ آن کتاب شد آن تکه‌ها را بخواند. ‌از روی یکی از کتاب‌ها که خیلی دوستش داشت پنجاه و دو صفحه رونویسی کرده بود. کم‌کم کتابخانه‌اش به اندازه کتابخانه دایی پر و پیمان شد. دایی جوری به او نگاه می‌کرد که هر کسی می‌فهمید از اینکه ژن کتا‌ب‌پرستی‌اش به این دختر منتقل شده به خود می‌بالد.

ساعت‌های انتظار زیادی را با کتاب سر کرد و دردهای بسیاری را با کتاب از یاد برد. کتاب الکترونیک یک رویای تمام ناشدنی بود که خوشبختی‌اش را کامل کرد. حالا همه جا با خودش یک کتابخانه کامل دارد و با خیال راحت به دیگران کتاب می‌دهد بی‌آنکه نگران برگردانده شدن کتاب‌هایش باشد.

دوست داشت خواهرزاده خودش هم از او ارث ببرد و این زنجیره کامل شود. گاهی برایش داستان می‌خواند و بیشتر کتاب هدیه می‌برد اما تهِ دلش می‌داند این عشق، باید از ازل در جان آدمی باشد. این عشق یاد دادنی نیست.

شرق بهشت

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

عصر

من کتابخوان بودم. شاید کلاس دوم یا سوم شروع کردم. زمانی که می‌توانستم کلمات و معنی آنها را تشخیص بدهم. آقای همسایه که دو دخترش همسن و سال من بودند، کتابخانه بزرگی داشت که می‌شد در آن هر کتابی را پیدا کرد. هر وقت به خانه آنها می‌رفتم به جای بازی، سرگرم کتاب‌هایی می‌شدم که در ردیف کتاب‌های کودکان قرار داشت. اول مسحور نقاشی‌های زیبایشان می‌شدم، بعد اجازه می‌گرفتم و آنها را که اغلب متن کوتاهی داشتند می‌خواندم. آقای همسایه هر بار با افسوس می‌گفت که آرزو می‌کند دخترانش هم به اندازه من کتابخوان باشند… نبودند. در خانه ما هم کتاب بود. اما آنقدر آنها را خوانده بودم که می‌توانستم از بر تعریفشان کنم. کلاس چهارم که رفتم شروع کردم به خواندن کتاب‌های کتابخانه پدر، باقی داستان من مثل قصه باقی کتابخوان‌هاست: نشسته گوشه‌ای با کتابی در دست که شاید حتی مناسب سن و سالم هم نبود.

اما همه چیز به همین شیرینی پیش نرفت. کودکی من مصادف شد با کتاب‌سوزان سال شصت. زمانی که داشتن یک جلد کتاب، مجله یا روزنامه برخلاف نظر بالایی‌ها می‌توانست دودمانی را به باد بدهد. من تلاش خانواده را می‌دیدم که خانه را از هر کتابی که می‌توانست دردسر درست کند خالی می‌کردند. نمی‌دانم آخر و عاقبت کتاب‌ها چه شد، گفتند بعضی را در چاه آبی که خشک شده بود انداختند و باقی را در گودالی که گوشه باغی کنده بودند دفن کردند. از آن گنجینه چیزی نماند و من هرگز دیگر آنها را که خدا می‌داند با چه دقتی خریداری و نگهداری شده بودند ندیدم.

در شهری که زندگی می‌کردم سر چهارراهی نزدیک به خانه، کتابفروشیی بود که مرد جوانی همراه همسرش آن را اداره می‌کرد. این کتابفروشی در همان دوران چند بار به آتش کشیده شد. مدتی هم تعطیل بود. اما بعد از بازگشایی هم هر هفته شیشه‌هایش را می‌شکستند و نامه‌های تهدیدآمیز داخل مغازه می‌انداختند. کم‌کم خریدن کتاب از آنجا همراه شد با خطر. کتاب‌ها هم چیز خاصی نبودند، همان کتاب‌هایی که می‌شد خرید: کتاب‌های مجاز. اما به گمانم آدم‌های نگران، از اندیشه‌ای که خواندن به همراه می‌آورد می‌ترسیدند.

سال‌ها بعد که مادر شدم هر کتابی را که زمان خودم دوست داشتم برای بچه‌ها خریدم. بچه‌های من در محیطی آزادتر بزرگ شده‌اند. جایی خارج از ایران. کتاب خواندند، اما به قدر من عاشق خواندن نشدند. شاید چون زمانه تغییر کرده بود، آنقدر که نشود حکم به نشستن و کتاب خواندن داد. زندگی‌شان جای دیگری تعریف شده بود. من نه اصرار کردم، نه تلاش برای تغییر. به نظرم مقتضای زندگیشان این بود و حق هم دادم. حتی حالا گاهی از خودم می‌پرسم خود ما آن همه حوصله را از کجا می‌آوردیم؟ خواندن کتاب‌های چندین جلدی، تکان نخوردن از اتاق برای ساعت‌های متمادی و بی‌وقفه خواندن، دوره کردن ادبیات کلاسیک با آن لحن پرطمطراق، خواندن توصیف نویسنده از جای خالی میخی در دیوار در نیم صفحه، و حتی گاهی تحمل ترجمه‌های پر از پاورقی مترجم که از متن اصلی هم بیشتر می‌شد؟

شاید چون کودکی و نوجوانی نسل من از کامپیوتر و اینترنت و اسباب و ابزار دهکده جهانی فاصله زیادی داشت. ما به کتاب رو آوردیم شاید چون اینترنتی وجود نداشت، به سختی می‌توانستیم فیلم‌ ویدئویی گیر بیاوریم، ماهواره اختراع نشده بود، هنوز از چیزی به اسم کامپیوتر خانگی تصوری نداشتیم، تلفن هوشمند و تماس تصویری را در خواب هم نمی‌دیدیم. ما حتی برای ضبط یک کاست موسیقی تا رسیدن به سال‌های ضبط‌صوت‌های دو کاسته فاصله زیادی داشتیم. کتاب تنها چیزی بود که در را به روی ما باز می‌کرد که آن را هم با هر تقلایی باز نگه‌می‌داشتیم. مهم نبود که کتاب‌ها وقت چاپ قلع و قمع می‌شدند. عادت کرده بودیم و در ذهنمان تمام خطوط سانسور شده را حدس می‌زدیم و کتاب را بازسازی می‌کردیم.

ما در خشکسالی بزرگ شدیم. بیشتر کودکی، تمام نوجوانی، و عمده جوانی ما کنج کتابخانه‌هایمان گذشت، در شرق بهشتی که قابیل‌وار قبول تقصیر کردیم و مثل یک گناهکار به آن کوچیدیم تا از کیفر آدم‌های نگران در امان بمانیم. آدم‌هایی که با سنگ شیشه کتابفروشی‌ها را می‌شکستند و آنها را به آتش می‌کشیدند. آدم‌هایی که اگر دستشان می‌رسید، فرمان زنده‌به‌گوریمان را صادر می‌کردند تا همراه کتاب‌هایمان درون گودالی در باغ دفن بشویم.

 

کتابخانه… برای فروش

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

بعد از ظهر

یکی از لذت‌های من و دخترکم، رفتن به کتاب‌فروشی‌های انقلاب یا شهرکتاب‌ نزدیک خانه‌ و گشتن لای کتاب‌ها و گشت و گذار و پیاده‌روی و یک بغل کتاب خریدن و سرآخر به کافی‌شاپی رفتن و من قهوه‌ی هرروزه‌ام را و او بستنی‌اش را با کلی شوخی و خنده خوردن و برگشتن است.

‎البته این کلیشه‌ای‌ترین تصویر ممکن است. تصویر مادر و دختر شاد و خندانی که دست در دست هم خیابان‌های انقلاب را گز می‌کنند و با نایلونی پر از کتاب و با لبخند پهنی روی صورت به خانه بازمی‌گردند. احتمالاً در هر برنامه‌ی تلوزیونی برای ترویج کتاب‌خوانی این تصویر را هزار و یک بار دیده‌ایم. کلیشه‌ها البته همیشه خسته‌کننده هستند. اما شاید این کلیشه‌ای‌ترین تصویری باشد که هیچ‌گاه من را سیر نمی‌کند و هیچ‌گاه خسته‌ام نمی‌کند. البته شما می‌توانید به این تصویر کلیشه‌ای خوش و خرم و این مادر و دختر شاد و خندان، کلی قصه‌های دیگر هم اضافه کنید. مثلاً دخترک هی نق بزند مادر عصبانی شود و دختر را تنبیه کند و به جای پنج کتاب و یک جعبه مدادشمعی، یک کتاب و یک دفترچه برایش بگیرد. یا دخترک بستنی توت فرنگی‌اش را روی دامن سفیدش بریزد و مادر عصبانی شود و نیشگونی بگیردش.

‎به هر حال قرار مادر و دختر همیشه سر جای خودش هست. همیشه به همان کتاب‌فروشی رفتن و همیشه برای دخترک کتاب خریدن حالا چه یک کتاب چه پنج کتاب. مهم این است کتاب‌هایی باشد که به گروه سنی‌اش بخورد.

‎بچه که بودم، خوره‌ی کتاب بودم. عاشق کتاب خواندن. در خانه‌ی ما تعریفی برای خریدن کتاب وجود نداشت. مادرم هیچ‌گاه دست من را نگرفت که بیا برویم برایت کتاب بخرم. من اما میان‌برهای خودم را داشتم. میان‌برهایم کتابخانه‌ی دایی‌ام بود و برادرم، گرچه همه کتاب‌هایشان تاریخی و مذهبی بود. اما من همه‌ی کتاب‌ها را دو سه باری می‌خواندم. مثلاً یک بچه‌ی یازده ساله چند بار باید «خواجه‌ی تاجدار» را خوانده باشد؟ اصلاً چرا باید چنین کتابی بخواند؟ دلیلش ساده بود: چون در کتابخانه‌ی برادرش بود. یا‌ «فاطمه، فاطمه است.» یا «غربزدگی». بعدها شوهرخواهری اهل شعر هم به خانواده اضافه شد و کتاب‌های اشعار کلاسیک فارسی را هم خواند: مولوی، حافظ، سعدی… و از ابتدا علاقه‌ی وافری به خیام داشت.

‎کتابخانه‌ی دایی بزرگ وقتی داشت برای سفر حج تمتع به مکه می‌رفت برای فروش آگهی خورد. پول کم‌ آورده بود و کتابخانه را می‌خواست بفروشد. یادم می‌آید آگهی را که دیدم: «کتابخانه… برای فروش» آنقدر گریه کردم تا پدرم کتاب و کتابخانه را همه یکجا برایم خرید و پولش را به دایی بزرگه داد تا بگذارد روی بقیه‌ی پولش و با زنش بروند و دور کعبه طواف کنند.

‎حالا کلی کتاب داشتم. دختر بچه‌ی خوشبختی بودم. شب‌ها دور کتابخانه‌ام طواف می‌کردم یکی را برمی‌داشتم و آنقدر می‌خواندم با تپق، بی‌تپق تا چشمانم سنگین می‌شد. «عایشه همسر پیغمبر»، «تاریخ اسلام» و … آنقدر کتاب‌های تاریخی و صدراسلامی خوانده بودم تا تبدیل به یک لائیک شوم.

‎شاید واردترین نقد این باشد که کتا‌ب خواندن من به عنوان یک دختر بچه‌ی کم سن و سال، سیستماتیک نبود. یعنی هیچ کتابی به گروه سنی من نمی‌خورد. من کتاب‌ها را فقط می‌بلعیدم. کتاب‌هایی که باید خیلی بعدتر می‌خواندم را خیلی قبل‌تر خوانده بودم. و برای همین است که این روزها وقتی با دخترم به کتاب‌فروشی می‌روم حتماً به گروه سنی‌اش نگاه می‌کنم. نمی‌خواهم بلایی که سر خودم آمد سر او بیاید. مثلاً دوست ندارم هیچ وقت در سیزده سالگی «مسخ» کافکا را بخواند و در سی سالگی هاکلبری‌فین را.

مرخصی

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

نیمروز

دوست ما درگیر اتفاقات خوب و بد زندگی‌اش بود و این شد که ننوشت. خوشبختانه انگار حوادث ختم به خیر شدند.

پشت در نمانیم!

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

پیش از ظهر

من از کودکی با کتاب بزرگ شده‌ام، نه اینکه خانواده‌ام تلاش خاصی برای این موضوع کرده باشند ولی تا جایی که می‌توانستند برای پاسخ به نیاز به کتاب خواندنم تلاش کرده‌اند. با وجود اینکه  در شهر کوچک و دورافتاده‌ای زندگی می‌کردیم و تنها یک کتاب‌فروشی کوچک و تاریک داشتیم که کتاب‌های قدیمی می‌فروخت ولی مشتری دائمی آنجا بودیم. بعد از مدتی با کانون پرورشی کودکان و نوجوانان آشنا شدیم و شاید عضو شدن در کانون یکی از نقاط عطف در زندگی من بود. خانم مهربانی روزهای تابستان که مدرسه‌ها تعطیل بود روزی یک ساعت می‌نشست و برایمان داستان می‌خواند، هنوز بعضی از داستان‌هایش را کاملاً یادم است، حتی آوای کلامش و مدل صحبت کردنش را. تا سال‌ها بعد از آن هدیه تولد برای من از طرف خانواده و دوستان کتاب بود. منزل هر کدام از دوستان و آشنایان که می‌رفتیم اولین مکانی که برای من جلب توجه می‌کرد قفسه احتمالی کتابخانه آنجا بود. همه اینها در حالی بود که خواهر کوچکترم که تنها دو سال از من کوچکتر است اصلاً علاقه ویژه‌ای به کتاب نشان نمی‌داد و ترجیحش بازی کردن بود.

هنوز هم که هنوز است، ساعت‌های آرامشم را با کتاب خواندن بیشتر می‌کنم و یکی از بهترین لذت‌های دنیا برای من کتاب به دست گرفتن و مطالعه است. به سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی‌ای که معرفی کتاب دارند یا نویسندگان را معرفی می‌کنند سر می‌زنم. برش‌هایی از کتاب‌ها را می‌خوانم و لیست کتاب‌هایی که به نظرم جالب می‌آیند را یادداشت می‌کنم تا در اولین فرصت تهیه کنم. لیست کتاب‌هایم را در اختیار دوستانم قرار می‌دهم و از تجربه مطالعه‌ام برایشان صحبت می‌کنم، کتاب معرفی می‌کنم و تشویقشان می‌کنم نگاهی به کتاب بیندازند. فرزندانم به صورت ژنتیکی به کتاب علاقمند هستند و هر شب قبل از خواب مراسم کتابخوانی داریم. اثر این کتاب خواندن‌های شبانه را در بیشتر علاقمند شدنشان به کتاب به وضوح می‌بینم. معتقدم این کتاب خواندن شبانه‌ی والدین برای بچه ها در واقع به منزله احترام به آنهاست، متوجه می‌شوند که وقت ویژه‌ای از روزمره ما متعلق به آنهاست، برای پاسخ به نیازها و سوالات فلسفی کودکانه‌شان، از متن کتاب سوال می‌پرسند، با تخیلشان داستان را ادامه می‌دهند، نتیجه می‌گیرند و درست همانطور که من با کتاب و داخل قصه‌های کتاب زندگی می‌کردم، زندگی می‌کنند.

کتاب برای من زندگی در دنیای جدیدی است که برای کشف آن در دنیای حقیقی بیرونی فرصتی ندارم. آشنایی با تفکرها و اندیشه‌هایی است که در محاورات و مکالمات روزمره بدست نمی‌آید و خوشحالم که فرزندانم با این دنیای جدید آشنا می‌شوند و برای کشف آن عطش دارند.  معتقدم مطالعه و خواندن کتاب بیشتر یک نیاز است که باید پاسخش داد. با توجه به تجربه شخصی خودم گمان می‌کنم که علاقه به خواندن کتاب بیشتر به شخصیت هر کسی ربط دارد و این نحوه واکنش خانواده و جامعه به موضوع است که می‌تواند آن را بپروراند.

کتاب روح را بزرگ می‌کند و دری رو به دنیای زیباتری به رویت می‌گشاید، پشت در نمانیم.

طرب‌خانه

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

صبح

مجسم کنید یک کودک نه – ده ساله به کتابخانه پدر و مادر و همچنین کتابخانه پدربزرگ و دایی و خاله دسترسی نامحدود داشته باشد، به نظرتان اولین کتاب‌هایی که بخواهد بخواند کدام‌ها خواهد بود؟ رمان‌هایی از نویسندگان روس، چند رمان و کتاب تاریخی ممنوع آن زمان، دائره‌المعارف‌های قطور،  کتاب‌هایی با گرایش چپ و کتاب‌های تخصصی روانشناسی. این معجونی بود که روح و روان مرا برای سال‌های زیادی سیراب کرد.

بیشتر کودکی من، بعد از یادگیری خواندن و نوشتن به پرسه در میان هر چیز خواندنی گذشت، از روزنامه‌های سیاه و سفید و بسیار محدود آن زمان تا تک و توک مجله‌ها و البته اقیانوس کتابخانه در دسترسم. پنجشنبه و جمعه در طول سال تحصیلی و تعطیلات تابستان، من گوشه مبل بودم در «اتاق بالا»، جایی که اتاق پذیرایی به حساب می‌آمد و به غیر از ایام عید و جشن تولد و دعوت‌های رسمی خالی بود با پرده‌های ضخیم بسته. بنا به فصل و ساعت یا گوشه پرده را کنار می‌زدم یا آباژور بزرگ قدیمی را روشن می‌کردم. یکی دو سال اول فقط می‌خواندم، یک فرهنگ لغات هم کنار دستم بود تا معنی کلماتی را که نمی‌دانستم در آن جستجو کنم. این را از دختر دایی‌ام که آن موقع دبیرستانی بود یاد گرفته بودم.

جشن واقعی تابستان‌ها بود، بوی کولر آبی و صدای مخصوص ظهرهای تابستان. از اولین برخوردم با «کتاب» چیزی یادم نیست، شاید چون همیشه چیزی خواندنی جلوی چشم بود و کسی هم کاری به کار من نداشت، منظورم این است که یادم نمی‌آید کسی مرا مستقیما تشویق به خواندن کرده باشد. ولی بیشتر اوقات کتاب هدیه می‌گرفتم و البته باز هم به نظر من کاملا طبیعی می‌آمد. حتی خیلی هم کنترل نمی‌شدم که دارم چه می‌خوانم. به همین دلیل کمیت و کیفیت دانسته‌های من با سنم متناسب نبود.

هر چه بزرگتر می‌شدم مفهوم آنچه را که خوانده بودم و می‌خواندم بهتر متوجه می‌شدم. به همین دلیل سنت «رجوع» دوباره و چندباره به کتاب‌ها درمن ایجاد شد. وقتی حالا به آن سال‌ها و حال و هوای خودم نگاه می‌کنم، آن همه ذوق و شوقم به «گشودن» کتاب‌ها، حرص و عجله‌ام برای سر درآوردن از هر چه که میان دو جلد کتاب منتظرم بود تا کشفشان کنم، دنیایی که بعد از خواندن هر کتاب برای خودم می‌ساختم، لذتی که در کودکی با خودم و کتاب‌ها درک کردم، همه و همه مرا تنهاتر کردند. در یک فامیل خلوت و کم‌اولاد، کتابخانه برای من طرب‌خانه بود.

بالا خره؟

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

سپیده‌دم

‌»پ» یک کرم کتاب به تمام معنا است و کودکی بسیار معمولی داشته است، پدر و مادرش فکر نکردند که فرزندشان نابغه است و قرار است گل خاصی به سر دنیا بزند، مثل همه‌ی بچه‌های طبقه‌ی متوسط، مهد کودک رفت و در مهد کودک شعر و ترانه یاد گرفت، از سیاهچال ترسید، تنبیه شد، تشویق شد و به مدرسه رفت. روز اول مدرسه اسمش را روی برگه نوشت، نه تشویق شد نه تنبیه شد (البته بعدها که این مساله یادش می‌آمد، دلش می‌خواست تشویق شده باشد)، البته سواد نداشت فقط بلد بود اسمش را نقاشی کند، حوصله‌ی سر کلاس نشستن نداشت، حوصله‌ی دوست شدن با بچه‌ها را نداشت، تفریحش این بود که لابلای کتاب‌های پدر و مادرش بگردد و حروف و کلماتی که بلد بود را بخواند.

 کلاس دوم که رفت، سوادش بهتر شد می‌توانست کتاب‌ها را بخواند اما معنی‌ها را نمی‌فهمید، فقط می‌خواند، جملات را پشت سر هم بدون اینکه بفهمد چی می‌خواند… کتابی داشت که داستانش در مورد افرادی بودند که در یک شهر زندگی می‌کردند، روزی دیوی وارد شهر می‌شد و یکی از بچه‌ها می‌توانست با زیرکی دیو را از شهر بیرون کند. در متن کتاب کلمه‌ای بود با این شکل: «بالاخره»، همیشه فکر می‌کرد جایی هست که بالا است و خری در آن جای بالا زندگی می‌کند. کلاس چهارم ابتدایی بود که معنی این کلمه را متوجه شد (هیچ وقت نفهمید چرا معنی این کلمه را از دیگران نپرسید).

در خلال این سال‌ها فقط به خواست خودش خواند و البته این اقبال را داشت که فردی نخواست کتابخوان یا کتاب‌نخوان بارش بیاورد، در این زمینه هیچ اجباری بر رویش نبود، در واقع شاید یکی از شیوه‌های ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان همان رفتار پدر و مادر «پ» باشد، فقط و فقط  فراهم کردن کتاب برای کودک، بدون هیچ گونه دخالتی در رابطه‌ی کودک و کتاب.

هر گردی گردو نیست

«ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان»

سحرگاه

نمی‌دونم واقعاً دیگران چه فکری می‌کنن که می‌گن فرهنگ کتابخونی رو باید به بچه منتقل کرد؟ یا اینکه پدر و مادر باید خودشون کتابخون باشن؟ اما من یک فکرهایی برای خودم دارم.

من یک کرم کتاب واقعی بودم. از اونهایی که کتاب رو می‌بلعیدن. البته مستحضر هستید که بلعیدن با جویدن کاملاً متفاوته. مخصوصاً در امر کتابخوانی. در سنین راهنمایی و دبیرستان تمام رمان‌هایی که برای بزرگسالان وجود داشت خونده بودم. پدر و مادرم کتابخوان بودند. هنوز هم هستند. نه فقط که رمان بلکه خیلی کتاب‌های دیگه رو هم می‌خوندن. اما من به مرور که بزرگ‌تر شدم، هم کتاب خوندنم کم شد هم کتاب‌هایی که میخوندم به رده‌ی سنی پایین‌تری سقوط کرد. علاوه بر این غیر رمان حاضر نبوده و نیستم هیچ کتاب دیگه‌‌ای رو بخونم.

برادرانم اما هیچ کدوم کتابخون نشدن. کسی هم زورشون نکرد. کسی به زور اعتقادی نداشت. وقتی بچه‌دار شدم فکر کردم من و شوهرم هردو کتابخونیم پس بچه‌ها از ما یاد می‌گیرن. اما اینطور نشد. یکی از بچه‌ها کتابخون شد و یکی نه. بازهم کسی مجبورشون نکرد. من که فکر کردم بچه حلال‌زاده حتماً به داییش میره.

اما چند تا از دوستانم هستن که معتقدن من کتابخونشون کردم. با قرض دادن کتاب و تشویق کردنشون به کتاب خوندن. من که یادم نمیاد. اما مطمئن هستم که زورشون نکردم. دوستی هم دارم که توی خونه‌شون هیچ‌کس کتابخون نیست. اما تنها برادرش عاشق کتاب خوندنه.

تمام این مثال‌ها برای من یک سری قانون رو مشخص کرد. یک اینکه کتاب خوندن اصلاً زوری نیست و حتی یاد گرفتنی هم نیست. گاهی ممکنه از کتاب خوندن به خاطر شرایط محیط دور افتاده باشی ولی راهت رو پیدا می‌کنی. دو اینکه ممکنه برای کسی خوندن کار سختی باشه حتی اگه توی محیط کرم کتاب‌ها گرفتار اومده باشه. سه اینکه از همون بچگی برای بچه‌ها امکان کتاب خوندن رو فراهم کنم ولی انتظار نداشته باشم کرم کتاب بشن حتی اگه خودم هستم. چه برسه به اینکه خودم هم نباشم. و در آخر آدم‌هایی هستن که کتابخون نیستن ولی خیلی با شعورتر از اونایی هستن که کتاب می‌خونن. من اینو خودم دیدم. پس برخلاف بچگی‌ها کسی رو قضاوت نمی‌کنم که چون کتاب نمی‌خونه پس شعورش کمتره.

اینا قانون‌های منه. قانون‌هایی که گاهی به چیزهای دیگه‌ای به جز کتاب خوندن هم تسری پیدا می‌کنه.