خالی

«پوچی»

بامداد

انگار من فقط مواقعی می‌تونم از پوچی بنویسم که همون زمان درحال تجربه کردنش هستم. الان هر چی زور می‌زنم اون حس رو نمی‌تونم روی کاغذ بیارم. خیلی دوره. یادم هست که چه وقت‌هایی این حس سراغم اومده و چطور بوده ولی چون توی همین لحظه در حال لمسش نیستم نوشتن ازش خیلی سخته میشه برام. ولی همه تلاشم رو می‌کنم.

به نظرم پوچی با افسردگی میاد. برای من که تا جایی که یادمه این‌جور بوده. وقتی در قعر چاه افسردگی گیر می‌کنم یه دفعه حس می‌کنم تمام جهان خالی از معنی و ارزش می‌شه. هیچ آرزویی و هیچ حسی و هیچ هدفی وجود نداره. همش ورد زبونم می‌شه خب که چی، حالا که چی، خب که چی مثلا. اون لحظه‌ها نه هیچی خوشحالم می‌کنه و نه چیزی ناراحتم می‌کنه در حدی که فکر می‌کنم چرا نمی‌میرم تا همه این بیهودگی‌ها تمام شه. چرا باید هر روز صبح بیدار شم و تکرار مکررات.

صبح ظهر شب، صبح ظهر شب، تکرار، تکرار، تکرار.

این جور موقع‌ها شروع می‌کنم نوشتن تا حداقل به یه طریقی خودم رو از اون حس خالی کنم. در واقع خالی از خالی کنم. چون موقع پوچی، هیچی، مطلقا هیچی تو سرم نیست. نه خوشحالی، نه ناراحتی. یه حالت خب به قبرستانی دارم! همه چی کشکه. می‌نویسم تا نامرئی‌های توی سرم مرئی بشن. تا بلکه بشه از توش خوشحالی یا حتی ناراحتی درآورد. آخه اون لحظه هرچیزی از تو خالی بودن خیلی بهتره. حتی بد نیست یکی پیدا شه و آدم رو عصبانی کنه. همون آتیش عصبانیت هم می‌تونه آدم رو گرم کنه یا یه گوشه‌هایی رو روشن کنه.

 این کاراها رو البته غریزه بقای من خود به خود انجام می‌ده، وگرنه من که توی اون لحظه از پوچی‌ام راضی‌ام و دوست دارم بی‌ارزش بودن دنیا رو با هر چی به فکرم می‌رسه بکوبم تو صورتش. ولی جان عزیز خودش از خودش مراقبت می‌کنه و محلی به خریت‌های زودگذر من نمی‌گذاره. دم شعور غریزه بقا گرم.

یار دوازدهم

«پوچی»

نیمه‌شب

از هفته دیگر شروع می‌کند.

خب که چی؟

«پوچی»

شبانگاه

آدم حس پوچی هم که نداشته باشد باز هم اگر هی بخواهد از خودش بپرسد: «خب که چی؟ خب که چی؟» زندگی‌اش می‌شود پوچی مطلق. آخر می‌دانید به‌ نظر من هیچ‌چیزی آخرش قرار نیست چیزی بشود و در عین حال هر چیزی خودش آخر خودش است. پیچیده شد نه؟

خب مثلا فرض کنیم:
درس بخوانیم که چه؟ که دیپلم بگیریم. که چه؟ که دانشگاه برویم. که چه؟ که متخصص شویم. که چه؟ که کار پیدا کنیم. که چه؟ که فرد مفیدی برای جامعه بشویم. برو بابا…

حالا دوباره نگاه کنید:
درس بخوانیم که چه؟ درس بخوانیم که همین یک درس را بلد باشیم چون دانستنش از ندانستنش بهتر است. (اگر فکر می‌کنی که بهتر است بخوان اگر نه، یک کار دیگری بکن که به‌نظرت خوب و لذت‌بخش است.) دیپلم بگیریم فقط چون خوب است که بگیریم و اگر فکر می‌کنی لازم نیست یا خوب نیست نگیر. مجبور نیستی بگیری و فکر هم نکن که قرار است با گرفتنش چیزی عوض شود. دانشگاه هم همین است، کار و تخصص و دکترا و ازدواج و رابطه عاشقانه هم همین است. همه‌ این کارها را اگر انجام می‌دهی برای خودش انجام بده؛ برای خودت انحام بده و بدان تهش هیچ چیزی منتظرت نیست. سر تا تهش همین است که حالا جلوی رویت است. از همین اگر می‌خواهی؛ اگر می‌توانی لذت ببر و اگر نه، برو دنبال چیزی که از آن لذت می‌بری و اگر هم چیزی نبود خیالی نیست؛ از همین هیچ لذت ببر.

راستش نمی‌توانم این را انکار کنم که حس پوچی خیلی خوب است؛ درگیرکننده و اعتیادآور است؛ دیگر آدم دلش نمی‌خواهد از آن دربیاید. دیگر لازم نیست توضیحی درمورد منطقی بودن کارت به دیگران بدهی (حتی برعکس، همه مدام سعی می‌کنند برای اهدافی که نداری منطق بچینند) و مدام فکر می‌کنی می‌توانی به‌ راحتی همه‌ چیز را تمام کنی.اما خب که چه؟ بر فرض هم که همه باور کردند هیچ‌ چیزی برایت مهم نیست. خب! حالا چه کنیم؟ اگر لذت می‌بری که مفت چنگت؛ اما اگر لذت نمی‌بری بس کن! بلند شو! تکانی بخور و فکر کن از چه لذت میبری (بی‌اینکه به فایده‌مند بودنش فکر کنی).

این‌ها را برای خودم نوشتم؛ از بس که در سه سال گذشته بین این دو حس در نوسان بودم؛ از بس‌ که در پوچی دست و پا زدم و جان کندم. آن‌ وقت که وسط دریای پوچی بودم فکر می‌کردم که دیگر هیچ‌وقت نمی‌توانم از آن در بیایم، حالا که درآمده‌ام باورم نمی‌شود توی آن آب تیره چه می‌کردم.

جسمی برای دو نفر

«پوچی»

شامگاه

تقریبا روزی نیست که این احساس به سراغ من نیاید، اشتباه نکنید من در تیمارستان بستری نیستم و مشت مشت دارو نمی‌خورم، مورد بررسی روانکاوان و روانپزشکان نیستم، من صبح به صبح از خواب بیدار میشوم، سرکار می‌روم، مهمانی می‌روم، می‌رقصم، آواز می‌خوانم، کتاب می‌خرم، با دوستانم کافه می‌روم و … یعنی زندگی معمولی یک شهروند معمولی را دارم و این احساس هم تبدیل به یکی از دوستان جدایی‌ناپذیرم شده است.

تقریبا با هم به توافق رسیده‌ایم که او حق دارد هر زمانی و هر مکانی بر من چیره بشود و من هم حق دارم تعاریف خود را داشته باشم و از استیلا و چیرگی او دربیابم. مثلا دیروز تقریبا هر کاری که هفته‌ پیش انجام داده بودم و تحویل داده بودم، همه با هم برگشت خوردند، دلیلش چه بود؟ در همه‌ کارها بخشنامه‌ جدیدی آمده بود و فردی به خود زحمت نداده بود که به من اطلاع دهد و روی علم غیب داشتن من حساب کرده بودند. حوالی بعدازظهر بود که دوستم آمد و سوار کولم شد که چه نشسته‌ای و کار می‌کنی بی‌خود! پاشو بزن زیر همه چیز و بی‌خیال شو! بدبخت اصلا تو برای فردی مهم نیستی! دروغ چرا؟ من در بدو ورود دوستم تسلیم صحنه‌آرایی‌اش می‌شوم و عنان زندگی و گذشته و آینده را به دستش می‌دهم، دوستم هم بدون ملاحظه می‌تازاند. بعد از حدود چند ساعت تعاریفم به کمک می‌آیند و دوستم مجبور می‌شود بار و بندیلش را بردارد و دنبال کارهایش برود، تا دوباره اوضاع مساعد شود و بازگردد.

به نظرم در زندگی به عنوان یک شهروند کمی تا قسمتی آگاه درخاورمیانه با تکیه بر ایران، احساس پوچی گوی سبقت را از رگ گردن در نزدیکی به انسان ربوده است و خود را به طور کامل وارد زندگی کرده است. البته انسان هم بیکار ننشسته است و به فراخور میزان آگاهی و دانشی که دارد روزانه برای کاهش چیرگی و استیلای این یار دیرین برنامه‌هایی دارد.

دم را غنیمت دان!؟

«پوچی»

غروب

یه بار شد که فکر کردم به پوچی رسیدم. یه صبحی بود تو سن ۲۱ سالگی. سر صبح چشم باز کردم و دیدم دیگه به هیچ چیزی تو زندگیم اعتقاد ندارم. انگار محتویات مغزم رو نصفه‌شبی با جاروبرقی تخلیه کرده‌بودن. نه که بگم قبلش همچین آدم مذهبی و مؤمن و مقدسی بودم، نه! اما یه کارایی می‌کردم. یه وقتی نمازی، گاهی دعایی. یه خدای گوشه‌ سقف داشتم برای خودم که چهارزانو نشسته بود و تماشام می‌کرد. از شما چه پنهون ریش سفید تپلی هم داشت و گاه‌گداری اگه سوالی مشکلی چیزی پیش می‌اومد، با اشاره‌ چشمی یا تکون انگشتی، بعضا فال حافظی، نظر شخصیش رو با من در میون می‌گذاشت.

اون روز صبح پا شدم و دیدم که خدای گوشه‌ سقفم نیست. از شدت ترس و هول عرق سرد کردم. نفسم به شماره افتاد. لابد چشمامم دو دو می‌زد. یادمه یه ساعتی به همون وضعیت موندم. سعی کردم دعایی برای آرامش بخونم. دعایی برای آرامش؟ انقدر این فکر به نظرم خنده‌دار و توخالی اومد که اشکام از دو طرف صورتم سرازیر شد. سعی می‌کردم توی مغزم دنبال روزنه‌ فراری بگردم. دنبال دستاویزی، امیدی، حرف حسابی. هیچ که هیچ. اونچه که ازش می‌ترسیدم به سرم اومده بود.

یادمه تا چند روز لال‌مونی گرفته بودم. در حد رفع گیر غذایی می‌خوردم و حرف می‌زدم و مسیر رفت و آمدم بین توالت و تخت خلاصه می‌شد. به بهانه‌ درس و کتاب و امتحان به حالت درازکش می‌افتادم روی تخت و تا جایی که ممکن بود، حتی نفس هم نمی‌کشیدم. انقدر شوک وارده برام بزرگ بود که جایی برای هیچ حس دیگه‌ای توی بدنم باقی نمی‌موند. به نظرم دو هفته‌ای به اون حالت بودم تا این که گیر دیگران شروع شد که مگه تو دانشگاه نداری. مگه زندگی نداری. پاشو تکون بخور از جات.

زندگی نداشتم دیگه. صبح می‌زدم از خونه بیرون و تا شب توی خیابونا ول می‌گشتم و پرسه می‌زدم. شب که جسدم رو می‌انداختم روی تخت، اولین چیزی که شاخم می‌زد، جای خالی خدای گوشه‌ سقف بود. جلوی چشمم، توی قلبم. یادم میاد اون ترم هیچ واحدی پاس نکردم. شاگردام رو می‌پیچوندم و سر کار نمی‌رفتم. دوستام رو نمی‌دیدم و حوصله‌ نوع بشر رو نداشتم. قلبم به کل از هر نوع حسی خالی شده بود. بعد از اون شوک و غم اولیه دیگه حتی ناراحت هم نبودم. انگار که فقط کل سیستم بدنم ریبوت شده‌بود، خالی، صفحه سفید و نانوشته. دیگه بدون خدای گوشه‌ سقف چه چیزی توی زندگی ارزش داشت؟

مدت‌ها طول کشید تا بتونم فلسفه‌ جدیدی برای زندگیم پیدا کنم. همونم هر از گاهی به روز می‌شه. یا حتی خودخواسته به کلی پاکش می‌کنم و می‌ذارم یه مدت سفید بچرخه. چیزی که هست بعد از اون دیگه به هیچ کدوم از مرادهای زندگیم اونقدرا نه دل بستم، نه اعتماد کردم.

حالا فعلا خود زندگی تنها چیزی شده برام که ارزش زندگی کردن داره. با همه بالا پایین‌هاش، فراز و نشیب‌هاش و خوشگلی‌هاش و کثافت‌کاری‌هاش. قبلش چی بوده و بعدش چی می‌شه؟‌ از کجا آمدیم و به کجا می‌رویم؟ هدف ما از زندگی چیست؟ از کجا بدونم.

رنگت می‌کنم غول جان — سنگت می‌کنم غول جان

«پوچی»

عصر

روزای کودکی و نوجوونی، روزایی بود که غرق رویاهای خوشبخت خودم بودم. روزایی که حتی توی جوی‌های آب هم عکس رنگین کمون رو می‌‌دیدم. روزایی که توش به آینده‌ای فکر می‌کردم که محکوم بود به خوب بودن، و این تنها یک دلیل ساده داشت:‌ من چیز دیگه‌ای بلد نبودم. دنیای من مدرسه‌ای بود که توش همیشه شاگرد اول بودم. خانواده و فامیلی که همیشه به من افتخار می‌کردن و دم‌به‌دقیقه مشغول ذوق کردن از موفقیت‌هام توی مدرسه و مسابقه‌های شعر و داستان و نقاشی بودن. دنیای من پر از رنگ بود و من خبر نداشتم خارج از دایره هفت‌رنگ خوشبختی‌های من، چه دنیای ناعادلانه و سنگینی وجود داره. نمی‌دونستم حتی توی کشور خودم چه بلاهایی که به خاطر فقر، فعالیت سیاسی، اجتماعی یا خیلی دلایل دیگه ممکنه به سر آدم‌ها بیاد. یادمه اول یا دوم راهنمایی بودم که زلزله بم اتفاق افتاد. توی مدرسمون یه برنامه برگزار شد برای جمع‌‌آوری کمک‌های مردمی و منم یکی از دانش‌آموزایی بودم که توی هماهنگی‌ها کمک کردم. یه شعر هم نوشته بودم که برای مراسم افتتاحیه اجراش کردم. بیت اولش این بود:‌ گم شده در روزگار بی‌کسی، کودکی پاک و زلال و بی‌گناه — مانده در دستان سرد آسمان، یک کبوتر، خسته و بی‌سرپناه… شاید اون‌روزا اولین روزایی بود که بی‌عدالتی دنیا رو به چشم خودم دیدم. شاید اولین بار بود که با یه فاجعه روبه‌رو شدم و از خودم پرسیدم:‌ آخه چرا؟

رفته رفته بزرگ‌تر شدم و چشم و گوشم به دنیا و سیاهی‌هاش بازتر شد و دلم بیشتر و بیشتر گرفت. شاید بدتر شدن وضعیت اقتصادی و سیاسی کشوری که توش زندگی می‌کردم هم مهم بود. من به چشم خودم فشار اقتصادی که روی خانواده‌ متوسطم وارد شد رو دیدم. به چشم خودم وزن سنگین و زمخت گشت ارشاد رو حس کردم. به چشم خودم دیدم که رای مردم رو توی روز روشن دزدیدن، خون پاشیدن روی تن خیابون، شکنجه کردن، کشتن، زندان بردن، فراری دادن. و این داستان مصادف بود با ورود من به دانشگاه. دانشگاهی که از بس تحت فشار بود، خفه شده بود. جایی که فقط باید سرت رو می‌انداختی پایین و درست رو می‌خوندی. دانشگاهی که تبدیل شده بود به بهترین مکان برای سرکوب کردن هرگونه ذوق و خلاقیتی که فکرش رو بکنی. دانشگاهی که دانشگاه نبود. حداقل دانشگاهی که من ایده‌آل‌‌گرا دنبالش بودم نبود. جایی بود پر از آدم‌های باهوش و موفق و با پشتکار که شاخ غول کنکور رو شکسته بودن و کاری کرده بودن کارستون، ولی میانگین هوش اجتماعیشون پایین بود. آدم‌هایی که یک‌بعدی بودن و همه زندگیشون حول درس خوندن می‌گذشت. من توی دانشگاه احساس تنهایی کردم. من توی دانشگاه خیلی احساس تنهایی کردم.

گذشت و لیسانس رو گرفتیم و زمان درخواست پذیرش برای فوق لیسانس رسید و شکر خدا تونستم توی یه دانشگاه خوب توی یه کشور خوب پذیرش بگیرم. کشوری که همیشه توی فیلم‌های با زرق‌ و‌ برق و قشنگ دیده بودمش. کشوری که برای من از بچگی یه جورایی شبیه کعبه آمال شده بود. با کلی امید و آرزو کارام رو کردم و بار سفر رو بستم. ولی وقتی رسیدم دیدم ای دل غافل. با یه شهر کوچولو طرفم که این‌ورش از اون‌ورش پیداست. جایی که بدون ماشین کارت زاره، چون وسایل نقلیه عمومی کیفیت و نظم پایینی داره. جایی که باید از اول زندگیت رو بسازی. جایی که به چشم خارجی بهت نگاه می‌کنن و هر کاری کنی درجه دوم محسوب می‌شی. جایی که خانواده‌ای نداری و باید تازه شروع کنی به دوست پیدا کردن. جایی که تنهایی، به معنای واقعی کلمه تنها.

این نقطه برای من نقطه‌ای شد که شکستم. نقطه‌ای که به پوچی و افسردگی رسیدم. نقطه‌ای که به خودم گفتم اصلا چرا؟ اصلا زندگی من چه معنایی داشته یا داره؟ این‌ همه دویدن، این‌ همه پله‌ها رو پشت سر گذاشتن، این‌ همه هدف، آخرش این؟ توی یه شهر کوچیک تک و تنها؟ به خودم گفتم بودن و نبودن من توی این دنیا چه فرقی داره؟ این شاید بدترین حسیه که تا حالا تجربه کردم. حس تنهایی، بی‌حسی، تعلیق، مهم نبودن، پوچی. بعضی‌ روزا که صبح از خواب پا می‌شدم تا برم دانشگاه به خودم می‌گفتم کی می‌شه این روز هم تموم شه و برگردم خونه و بخوابم تا دوباره غصه‌ها و تردیدهام رو فراموش کنم. روزهای خیلی بدی بود. و بدترین چیزش هم این بود که نه می‌تونستم به خانوادم بگم چون دور بودن و نمی‌خواستم نگرانشون کنم، نه این‌که دوست صمیمی و محرمی این‌جا داشتم که باهاش حرف بزنم. شاید باید زودتر می‌زدم توی دهن پوچی و از ذهنم بیرونش می‌کردم. شاید باید زودتر سیاهی‌های توی ذهنم رو پاک می‌کردم، ولی انگار رنگی در بساط نداشتم. انگار که پالت رنگ‌هامو گم کرده بودم و داشتم برای پیدا کردن یه قطره رنگ دست‌وپا می‌زدم.

گذر زمان یواش یواش رنگام رو برام پیدا کرد. دونه دونه پیداشون کردم و آروم آروم پاشیدمشون روی قصه زندگیم. رنگ‌ها پاورچین پاورچین نشستن روی دنیام. آخه حواسشون بود که یه وقت غول سیاه پوچی متوجه نشه و دوباره گرد و خاک به پا نکنه. تا حدودی هم موفق بودن. ولی خب هرجوری حسابش رو بگیری الان اوضاع خیلی با روزایی که هنوز هیچ سیاهی رو نمی‌شناختم فرق کرده. الان غول سیاه پوچی راه دل منو یاد گرفته و هر چند وقت‌ یک‌ بار وقتی حواسم نیست و مساله‌ای برام پیش میاد، خودشو ناخونده دعوت می‌کنه و خونه می‌کنه توی دل بی‌نوای من. اون‌وقت منم که باید بیفتم دنبال پالت رنگ‌هام که پیدا کردنش خیلی وقتا به این آسونی‌ها نیست. این جور وقت‌ها باید در اسرع وقت آستین‌هامو بالا بزنم و بلند و با آواز بخونم:‌ رنگت می‌کنم غول جان — سنگت می‌کنم غول جان…

نوشتنش آسونه، ولی انجام دادنش واقعا سخته، خیلی خیلی سخت.

دستم را گرفت و نجاتم داد

«پوچی»

بعد از ظهر

روزهای سختی برایم بود، انگار دنیایم تمام شده بود. هیچ احساسی نداشتم، نه عشق، نه شادی، نه غم، نه نفرت‌. هیچ بودم، هیچ مطلق. دلیلی برای سرکار رفتن نداشتم، فقط می‌رفتم چون کار دیگری نداشتم انجام بدهم. برایم فرقی نداشت کاری نکنم و صبح تا شب دور خودم بچرخم یا در تختم بمانم، ولی افراد خانه راحتم نمی‌گذاشتند. مدام در اتاقم را می‌زدند که چه شده؟ چکار می‌کنی؟ چرا بیرون نمی‌روی؟ چرا دوش نمی‌گیری؟ برای اینکه از این حرف و نقل‌ها خلاص شوم، صبح به صبح شال و کلاه می‌کردم و می‌زدم بیرون. بیرون از خانه هم جایی نداشتم بروم، حوصله هیچ‌کس و هیجان هیچ‌جا را نداشتم، پس مسیر روزمره را طی می‌کردم و مشغول کارهای روزمره می‌شدم. بی هیچ تعقل و تمرکزی، مانند یک ربات کارهایی که روی میزم بود یا ایمیل می‌شد را انجام می‌دادم. بعد از کار راه می افتادم در خیابان‌ها و راه می‌رفتم تا وقت بگذرد بلکه دیرتر به خانه برگردم. هیچ چیز به نظرم زیبا نمی‌آمد، هیچ‌جا و هیچ‌کس اشتیاقی درم برنمی‌انگیخت. یک مشت پوست و استخوان و ماهیچه بودم که بی‌هدف در شهر می‌گشتم.

برایم عجیب بود تا یک هفته پیشش پر از شور و هیجان و عشق بودم و با یک تلفن خالی شده بودم از هر حسی، از هر شوقی. برایم عجیب بود که حتی حس انتقام و نفرت هم نداشتم. فکر می‌کردم طبیعتش این باید باشد که گریه کنم، باید زمین و زمان را بهم بدوزم، باید تلفن را بردارم و هرچه فریاد در گلو دارم بیرون بریزم. ولی طبیعت من گویا این گونه نبود، فریادی نبود، حسی برای دوختن زمین و زمان نبود. زمین گرد است که باشد به من چه. آدم به آدم خواهد رسید و کوه به کوه نه، خب به من چه. متنفر بودن چه ارزشی دارد، چه چیز والاتری از عشق دارد؟ یا حتی چه اهمیتی دارد کدام بر دیگری ارجحیت دارد. تمام دنیا و مافیها برایم «به جهنم» بود.

چند ماهی همانطور و در همان شاید خلسه باقی ماندم. دوستان نزدیکم که می‌دانستند چه اتفاقی افتاده خیلی به دنبال این بودند که از این حال بیرون بیایم. مدام برایم هیجان و برنامه‌های فرح‌انگیز ترتیب می‌دادند و من همه‌شان را سرخورده می‌کردم. عمدی در کار نبود ولی دیگر هیچ چیز برایم اندک ارزشی نداشت. آنقدر بی‌ارزش بود که حتی به تلاش برای خودکشی و برنامه‌ریزی‌هایش نمی‌ارزید. به حالم عادت کرده بودم و برایم روزمره شده بود. تا اینکه دوستی بسیار قدیمی را دیدم. دوستی متعلق به دوران خوش و پاک و بی‌آلایش جوانی. از خودم انتظار داشتم از دیدنش پرواز کنم و پرحرارت یاد دوران خوب را زنده کنم. شاید او هم همین انتظار را داشت ولی با سلام و احوالپرسی سرد و بی‌انرژی من روبرو شد. در خیابان‌ها باهم قدم زدیم و او از هرچه دلش خواست پرسید و من انگار مسابقه بیست سوالی باشد، با بله – نه – شاید جواب می‌دادم. سرمای زمستان هم بیشتر مرا در خودم مچاله کرده بود. پیشنهاد داد برویم کافه‌ای بنشینیم و قهوه‌ای بنوشیم. برایم فرقی نداشت، برویم نرویم هر دو یکی بود. بماند و باز حرف بزند یا بگذارد و برود هیچ فرقی نداشت. دستش را پشتم گذاشت و به درون هدایتم کرد. لرزشی در دستش حس کردم.

ماه‌ها تلاش کرد. آمد و رفت تا بلاخره من به حرف آمدم. تا بلاخره از آن غلاف بیهودگی و نیستی سر برآوردم. تازه متوجه نگاهش و لرزش دستانش و شوق نگاهش شدم. مدت‌ها بود که من به همه‌شان بی‌اعتنا بودم. هر چند آن نگاه هم دوامی نداشت و سرد شد ولی در آن زمان خیال و حال مرا از آن وادی هیچ بیرون کشید.

پوچی مادرانه

«پوچی»

نیمروز

جالبه که یکی دو هفته پیش رو ته ته چاه سیاه پوچی و افسردگی گذروندم و الان موضوع وبلاگ پوچیه. پوچی‌ای که من اسیرشم پوچی مادرانه‌ است. بعید می‌دونم کسی مادر شده باشه و با این حس درگیر نشده باشه. حس اینکه خودت رو با بچه‌دار شدن بدبخت کردی، از زندگی افتادی. دیگه هیچ‌وقت به هیچ‌جا نمی‌رسی و همه‌چیز برات تموم شده. هرچی از عمرت باقی مونده صرف این بچه‌ها خواهد شد. هرچقدر هم که بزرگ بشن همیشه بار مسوولیت‌ خودشون و در آینده دور خانواده‌هاشون اون‌قدر هست که نگذاره برای خودت کسی بشی. از همه هم‌سن و سالان بدون بچه‌ات برای همیشه عقب افتادی. هر چقدر هم که تلاش کنی اون عقب‌افتادگی جبران بشه در لحظه حال اون‌قدر مسوولیت روی دوشت هست که به جایی نمی‌رسی. شاید شدت این احساس پوچی و مدت زمانی که درگیرش میشیم کم و زیاد باشه، ولی فکر می‌کنم بالاخره به یه نحوی سراغ همه مادرا میاد و دارم سعی می‌کنم با این فکر خودمو دلداری بدم، ولی موفق نبودم.

چند هفته گذشته نشستم برای خودم یه برنامه‌ریزی بکنم و ببینم بعد از بزرگ شدن بچه و فراهم شدن وقت آزاد، چه کاری می‌تونم بکنم. به ادامه تحصیل، کار آزاد، استخدام و سایر گزینه‌ها فکر کردم. در مورد همه‌شون تحقیق کردم. سعی کردم علایق و سوابق و توانایی‌هام رو با شرایط تطبیق بدم و ببینم تو کدوم گزینه به جایی خواهم رسید و بلااستثنا در مورد تمام موارد، دیدم با بچه هیچ امیدی حتی برای ورود به اون عرصه ندارم چه رسه به موفقیت. توی هر کدومشون که بخوام وارد بشم یه تازه‌کار هستم که چون چندسال گذشته که صرف بچه شده و تو خونه بودم توی سابقه هست،‌ توی رقابت خیلی راحت کنار گذاشته میشم و درخواست من اولین درخواستی هست که رد میشه. به فرض که مرحله اول رو رد کنم همون ب بسم‌الله باید بگم که من صبح‌ دیر میام چون بچه رو باید بذارم مدرسه، عصر هم زود میرم چون باید بچه رو بردارم. طبیعتا میرن سراغ گزینه‌های دیگه‌شون، عاشق چشم و ابروی من که نیستن.

تازه همون اول کار که باید برم هزار تا در رو بزنم تا بلکه یکی باز بشه، نمی‌تونم چون اسیر بچه‌ هستم و کسی رو ندارم که نگهش داره. با درآمد نداشته که نمی‌تونم پول پرستار و مهد رو بدم. خلاصه هی به یه زمینه فکر کردم و تحقیق کردم و ناامید شدم و رفتم سراغ گزینه بعدی و باز هم همین بود و گزینه بعدتری هم همین.

اشتباه کردم که قبل از اینکه یک شغل ثابت داشته باشم و همه چیز سرجاش باشه و فقط یه مرخصی زایمان بخوام، بچه‌دار شدم. فکر کردم این‌طوری بهتره. خیال می‌کردم از گپ پیش اومده استفاده کنم و بچه رو بیارم راحت‌تره تا وسط کار بچه‌دار بشم با استرس مرخصی و مسوولیت کار و این چیزها. ولی الان که تو خونه گیر کردم خیلی پشیمونم. چطور میشه از ته این چاه در اومد؟ حتی انگیزه ادامه زندگی رو هم دارم از دست میدم.

بیماری ترسناک

«پوچی»

پیش از ظهر

نشسته بودم روی کاناپه و تقریبا به چیزی فکر نمی‌کردم. همه‌چیز در ظاهر خوب بود. سلامتی، وضعیت مالی، شغل، خانواده، خلاصه همه‌چی به جز من. من خوب نبودم. خیلی وقت بود که خوب نبودم. سال‌ها بین خشم و ترس و افسردگی دست و پا می‌زدم. سال‌ها دارو خورده بودم و سال‌ها هم مشاوره رفته بودم و با ترس و خشم و افسردگیم مقابله کرده بودم. به نظر می‌رسید همه‌چیز تحت کنترله ولی نبود. نبود و نیست. رسیده بودم به نقطه‌ای که احساس کردم دارم درون یک سیاهی و سردی فرو میرم و چسبناک بود. هیچ حس و انگیزه‌ای نبود. هیچ چیزی که بشه بهش چنگ انداخت و غرق نشد. قبلا این فرو رفتن رو تجربه کرده بودم. اون قبلی‌ها ترسناک بودن، قلبم رو به تپش می‌انداختن. ولی این بار ترسی هم نداشتم. در واقع اگر جایی هم برای چنگ انداختن وجود داشت من انگیزه‌ای برای نجات نداشتم. حس خیلی خیلی بدی بود و من ناگهان یاد اون موجودات ترسناک داستان معروف جادوگری افتادم. همون موجودات وحشتناکی که به لبان هر کس بوسه می‌زدن زندگی و عشق و امید رو ازش میگرفتن و اون آدم نابود میشد. تموم می‌شد. دقیقاً همون‌جور بود. به همون بدی و ترسناکی.

یادم نیست بعدش چه اتفاقی افتاد و چطور از اون حال بیرون اومدم اما می‌دونم که اون حال قابل تحمل نبود. رسیده بودم به نقطه‌ای که التماس می‌کردم برای نبودن، برای مردن. پوچی از هرچیزی بدتره. عدم وجود رویا و آرزو و امیده. این چیزی نبود که ما در دوران کودکی و نوجوانی تجربه‌ش کرده باشیم ولی می‌بینم نوجوان‌هایی رو که تجربه‌ش کردن و می‌کنن و ما مقصیرم. ما دنیا رو براشون زشت و غیرقابل تحمل کردیم. ما به پوچی رسوندیمشون. مایی که خودمون به پوچی رسیدیم. مایی که نتونستیم دنیا رو همون‌جور که هست تحویلشون بدیم. نتونستیم رویا رو نشونشون بدیم. آرزو رو. امید رو. چطور چیزی رو به کسی بدیم وقتی نداریمش؟ مهم نیست منِ عوضی چقدر فکر می‌کنم دنیا جای مزخرفیه، مهم اینه که حسم رو مثل یک بیماری واگیردار به بچه‌ها منتقل نکنم. آدم‌های به پوچی رسیده از جنایتکاران هم خطرناک‌ترن.

باطل اباطیل

«پوچی»

صبح

مقدمه: «این نوشته واقعی‌ست. می‌دانم ممکن است شما را یاد کتاب یا فیلمی بیندازد، اما دقیقا به همین شکل برای من اتفاق افتاده و بسیاری از آدم‌های درگیر در این قصه هنوز زنده هستند. لطفا از من مدرک نخواهید که قادر به ارائه هیچ مدرکی نیستم. اگر بعد از خواندن این مقدمه هنوز هم فکر می‌کنید با یک نوشته تخیلی رونویسی‌شده از یک داستان یا فیلم طرف هستید، من به نفع شما کنار می‌کشم. این هم از شوربختی من است که برای نوشتن از دردهایم هم نیاز به ارائه مدرک اثبات‌پذیر داشته باشم.»

من فقط یک بار در زندگیم به پوچی رسیدم. سوم دبیرستان بودم. اما اگر می‌خواهید منشا پوچی‌ام را پیدا کنید باید به سال‌ها قبلش برگردید. وقتی که هنوز آنقدر بزرگ نشده بودم که بتوانم خوب را از بد تشخیص بدهم.

زندگی من به نسبت بقیه همسن و سال‌هایم زندگی آرامی نبود. بچه آخر خانواده بودم و تا قبل از فوت خواهر بزرگ، شده بودم عروسکش که می‌خواست مرا با عقاید انقلابی و شورشی‌اش که زمین تا آسمان با عقاید مادر و پدرم فرق داشت تربیت کند. از آن طرف پدرم به شدت لوسم کرده بود و به من آزادی مطلق می‌داد، از طرف دیگر مادرم نسبت به من سختگیر بود و سعی می‌کرد من سرکش را مثل یک شاهزاده خانم آرام و متشخص بار بیاورد، خواهر دیگرم، هم به من متکی بود و هم سعی می‌کرد از هر راهی که شده جور مرا بکشد و وقت سختی‌ها سپر بلای من باشد و بلاخره برادرم که چند ماه قبل از فوت خواهر بزرگم از خانواده دور شده بود و برای سال‌ها بت بزرگ من بود.

خواهر بزرگ که فوت کرد خانواده ناگهان متلاشی شد. مادرم توی حال خودش نبود. پدرم با تمام توانش سعی می‌کرد خودش را سر پا نگه دارد، برادرم دور شده بود و تا مدت‌ها خبر نداشت چه اتفاقی افتاده، خواهرم هم همه حواسش را متمرکز ساعت‌های طولانی کتابخانه رفتن و درس خواندن کرده بود تا شاید بتواند با مرگ خواهر کنار بیاید و من… من آن وسط تنها مانده بودم. یک شبه، ناگهانی و بدون اطلاع قبلی مثل آدم بزرگ با من رفتار شده بود، به حال خودم مانده بودم. مثل عروسک خیمه‌شب‌بازیی که نخ‌هاش را قطع کرده باشند و بگویند حالا خودت بدو، خودت بنشین. از همه بدتر، خودت فکر کن.

تقلای واقعی من به گمانم از همان موقع شروع شد، یک جایی در مرز دوازده و سیزده سالگی، وقتی که ساعت‌های طولانی تنها بودم و سعی می‌کردم جای خالی را با کتاب‌ها پر کنم. وقتی که لابه‌لای تک‌تک خطوط کتاب‌های برادر و خواهر را می‌گشتم تا نشانه‌ای پیدا کنم بلکه راه را پیدا کنم. آدم کوری بودم که عصازنان جلو می‌رفت. البته سقوط نکردم. اما خدا می‌داند چند بار سکندری خوردم، چند بار به در و دیوار زدم، چند بار فهمیدم که راه را اشتباه آمده‌ام و برگشتم… اما این شروع پوچی نبود. پوچی سال‌ها بعد اتفاق افتاد، جایی بین شانزده تا هفده سالگی.

دوستی مکاتبه‌ای ساده‌ای داشتم با آقایی که در کار نشر بود و تقریبا پنجاه سال بزرگتر از خودم. قضیه از خرید یک کتاب شروع شده بود. در همان سیزده چهارده سالگی، با سادگی نامه‌ای را به دفتر انتشارات فرستاده بودم و اسکناسی را در پاکت چپانده بودم که فلان کتاب کمیاب چاپ قبل از انقلاب را برایم بفرستند. نوشته بودم اگر قیمت بیشتر بود، بنویسند تا پول بیشتری بفرستم. به دوستم که گفته بودم با کتاب زده بود توی سرم که بدبخت پولت رفت. اما پولم نرفت، بسته بزرگی برگشت که نه فقط کتاب مورد نظر تویش بود، بلکه سه چهار کتاب دیگر هم گذاشته بودند، پولم هم بین صفحات یکی از کتاب‌ها جا داده بودند، همراه با یک نامه. آنقدر صمیمانه از درخواست کتاب تشکر کرده بودند که فکر کردم باید من هم تشکر کنم. این شروع یک ماجرای سه چهار ساله مکاتبه بین یک دختر نوجوان تنها و یک آقای میانسال بود که ساکن دو شهر متفاوت بودند با فاصله نیم ساعت و در تمام مدت چهار سال نه به دیدن هم رفتند و نه به هم تلفن زدند، فقط هر روز نوشتند. دختر هر روز برای مرد از روزش می‌نوشت، مرد هر شب جواب می‌داد. هر روز پستچی نامه‌ای به خانه دختر می‌انداخت و پستچی دیگری نامه دختر را به مرد می‌رساند.

تمام سال‌های بعد از مرگ خواهر، در غیاب توجه خانواده، این مرد مرا آهسته آهسته راه برده بود، بدون این که به من لطمه بزند. این را همه خانواده‌ام فهمیده بودند. بعد نمی‌دانم چه شد. همسر مرد واکنش نشان داد. شاید به آن اندازه بزرگ شده بودم که تهدید به شمار بیایم. همسرش زنگ زد، هوار کشید، تهدید کرد، گفت دختر شانزده هفده ساله شما زیر پای شوهر شصت و چند ساله من نشسته. من سکوت کردم. مرد هم هرگز توضیحی نداد. نامه‌ها قطع شد. دیگر نه نامه‌ای رسید و نه نامه‌ای فرستاده شد… به همین سادگی.

بعد نوبت پوچی رسید. من بدون ریختن قطره‌ای اشک، دلتنگی، حسرت، بدون هیچ احساس خاصی، هر روز صبح، سر ساعت روپوش مدرسه‌ام را پوشیدم، مقنعه‌ام را سرم کردم و مدرسه رفتم. مثل آدم آهنی سر موقع خانه برگشتم و چیزی خوردم، کمی کنار خانواده ماندم، ساعت هشت شب خوابیدم، پنج صبح بیدار شدم، درس خواندم، روپوش مدرسه‌ام را پوشیدم، مقنعه‌ام را سرم کردم و مدرسه رفتم و باز به خانه برگشتم. چندین ماه تمام همین بودم. نه لبخند زدم، نه گریه کردم، نه به جز همینی که برایتان نوشتم کار دیگری کردم. مهمان آمد همین بود. مهمانی هم نرفتم. در مجموع در طول روز، اگر مجبورم نمی‌کردند، ده جمله هم نمی‌گفتم. کسی می‌مرد، یا به دنیا می‌آمد، از آسمان سنگ هم می‌بارید، برایم فرق نمی‌کرد. من خالی خالی بودم.

یادم نیست چه شد اما به گمانم بعد از چند ماه به حال عادی برگشتم. عادی که نه، اما حداقل آنقدر نبود که خانواده‌ام را نگران حالم کند. البته بعد از آنهم زندگی خوبی نداشتم. بارها ته خط رسیدم، بارها از افسردگی جانم به لبم رسید، اما هرگز دیگر پوچی را تجربه نکردم. همان یک بار بود. بسیار هم عمیق بود.

برخلاف تصور بسیاری، پوچی با افسردگی تفاوت بسیاری دارد. آدم افسرده می‌داند که خارج از دنیای سیاه او، دنیای روشنی هست، گاهی دلش برای روزهای روشنش تنگ می‌شود. گاهی به خودش تکانی می‌دهد که تمامش کند، گاهی هم با حال افسرده خودش خوش است. اما برای آدمی که به پوچی رسیده، خاطره خوشی وجود ندارد. اصلا خوشی و ناخوشی مفهوم ندارد. پوچی با ناامیدی و به آخر خط رسیدگی هم فرق دارد. آدم ناامید به آخر خط رسیده، تیغ می‌کشد، قرص می‌خورد، از بلندی پایین می‌پرد، تمامش می‌کند. آدمی که به پوچی رسیده اصلا دست و پا نمی‌زند، هیچ تلاشی برای تغییر شرایط نمی‌کند. همین است که هست. فقط روز را به شب و شب را به روز می‌رساند. نه دردش می‌گیرد، نه به کسی درد می‌دهد. او تسلیم شرایط موجود است.

از نظر او همه چیز باطل اباطیل است. بيهودگی‌ است‌. بيهودگی‌ است‌. زندگی‌ برای او، سراسر بيهودگی‌ است‌.

نیمی از یک مترسک

«پوچی»

سپیده‌دم

“تنها چیزی که در زندگی‌ام واقعا در آن تخصص دارم، انتخاب آدم‌های بد برای دوست داشتنه”

چرا؟! چرا انگار این چکیده‌ای از زندگی واقعی منه؟!  انگار این تحقیر شدن از سمت آدم‌های اشتباهی رو دوست دارم، این لَه لَه زدن و لِه شدن. چه ترکیب جالبی! لَه‌لَه و لِه! و وقتی اینطور باشه، هر بار بعد از طرد شدن، رونده شدن، حس می‌کنی زندگی تماما از ابتدا تا انتها پوچ بوده. یکباره همه چی پیش چشمات رنگ می‌بازه و معناش رو از دست میده.

خسته بودم، خیلی بیش از اون که کسی بفهمه و بدونه. با خودم گفتم ته این بدو بدوها چیه؟ ته این از خانواده گذشتن برای خانواده؟ ته این زحمت و تلاشی که می‌کشی و دیده نمیشی؟! حس کردم دلم نمی‌خواد دیگه ادامه بدم، حس کردم تموم شده و واقعا چیزی قرار نیست امیدوارم کنه. یادمه از تونل داشتم رد می‌شدم و تمام اینها و بیش از اینها توی ذهنم رژه می‌رفت. من از مرگ وحشت دارم، خیلی زیاد و از مُردن خودم بیشتر از تمام از دست دادن‌ها. این که دنیا بدون من ادامه داشته باشه وحشتناکه! من نباشم دنیا باشه؟! همینطور که از تونل می‌گذشتم و حس می‌کردم نور چراغ‌های رنگی روی صورتم نقش میندازه. با خودم گفتم برسم خونه کسی نیست و می‌تونم تمام قرص‌های خواب و آرام‌بخشی که دکتر تحویز کرده رو با هم بخورم و بخوابم چون بهونه‌ای برای زندگی کردن نیست. بقیه غصه می‌خورن؟ خانواده‌م؟ شاید کمی اذیتشون کنه اما عادت می‌کنن، ما آدم‌ها به همه چی عادت می‌کنیم! حتی به این فکر کردم که این روان‌شناس‌ها و روان‌پزشک‌ها هیچی نمی‌فهمن! وقتی من نوعی می‌رم پیششون حتما مشکل جدی دارم و اونها با یه مشت قرص می‌خوان چیو درمون کنند؟ اتفاقا آسون‌ترین راه رو پیش روی آدم می‌ذارن! با همین تصمیم راسخ به خونه رسیدم. چراغ‌ها خاموش بودن، کورمال کورمال از پله‌ها رفتم پایین. پام روی پله چندم بود که چیز‌ نرمی رو زیر پام حس کردم. برق رو که روشن کردم، عروسک محبوب فرزندم بود… یه هو دلم براش سوخت… دلم براش سوخت…

اگه می‌مردم فردا بقیه چی می‌گفتن؟ همکارام، دوستام، اطرافیانم، فلانی؟! با اون همه لبخند و جنب و جوش و تلاش؟! خودشو کشت؟! مگه میشه؟!… این یعنی پوچی، که هیچکی ندونه تو واقعا کی هستی و کی بودی…

منو یه عروسک پارچه‌ای به زندگی برگردوند، فردا که زندگی باز برام بی‌ارزش و پوچ بشه چی؟!

 

پدر بگو که مرا مادرم ز نو زاید

«پوچی»

سحرگاه

سال سوم دبیرستان بودم. سالی که به نظرم پر از درد و مشقت بود. به سختی بیمار شدم. سه روز به مدرسه می‌رفتم و روز چهارم انرژی‌ام تمام می‌شد و توان راه رافتن را از دست می‌دادم. چه شب‌ها و روزها از درد به خود می‌پیچیدم. تصمیم به ترک تحصیل گرفتم. برای خودم دلیل قانع‌کننده داشتم. از درس عقب مانده بودم. از دبیران و همکلاسی‌هایم خجالت می‌کشیدم. این تصمیم و دلایل من والدینم را سخت آشفته کرد. صبح روز بعد پدرم به دبیرستان رفت و با مدیر مدرسه‌مان صحبت کرد. مدریر مدرسه که شیرزنی به تمام معنی بود، با ترک تحصیل من به سختی مخالفت کرد. گفت: «‌ترک تحصیل نکن که خانه‌نشینی تنبل بارت می‌آورد و سال بعد نمی‌توانی سر کلاس بنشینی. بیا. مردود هم شوی سرت سلامت. اینجا یک جمله هم یاد بگیری بهتر از نشستن در خانه است.»

خلاصه که یک سال تحصیلی من با بیماری و انجام ندادن تکالیف سپری و معالجه دردم، یک سال طول کشید و مردود شدم. اولین روز درس از سال جدید برایم سخت و غیر عادی بود. همکلاسی‌های من سر صف کلاس چهارمی‌ها بودند و من سر صف کلاس سومی‌ها ایستادم. چقدر خجالت کشیدم. گویا کلاس سومی‌ها تماشایم می‌کنند و مرا به همدیگر نشان می‌دهند که این دوساله است. خلاصه وارد کلاس شدیم و دبیری تازه‌وارد نیز وارد شد. اول از همه حضور و غیاب کرد و سپس سراغ شاگرد اول کلاس و سرانجام مردودی‌ها رفت. گفت مردودی‌ها بلند شوند. من و سه نفر دیگر بلند شدیم. گفت: «از قد و قواره‌تان خجالت بکشید. شما می‌دانید با مردود شدنتان چقدر به خانواده و جامعه و اقتصاد مملکت ضرر زدید؟ مردن شما بهتر از این وضعتان است. پدرتان فقط پول کفن و دفنتان را می‌پرداخت و تمام می‌شد. شما معضل خانواده و جامعه هستید. من اگر بودم از خجالت می‌مردم. آب می‌شدم و به زمین فرو می‌رفتم.» سپس شروع به موعظه کرد که سالیانه چقدر دفتر و کتاب و غذا و لباس و جای صندلی دانش‌آموز و مدرسه و … ضرر زدیم. آنقدر حرف زد که گیج شدیم.

عصر که به خانه برگشتم، غذا نخوردم. صبح دلم نمی‌خواست صبحانه بخورم. اما داشتم از گرسنگی ضعف می‌کردم. به اندازه‌ای خوردم که تحمل داشته باشم. چند روزی گذشت. سرانجام تحمل پدرم تمام شد و سر سفره صبحانه سوال‌پیچم کرد و در جوابش گفتم: «‌من به چه دردی می‌خورم؟ مرگ من بهتر از زندگی است. دبیرمان خودش گفت که مردودی‌ها هیچند. حق دارد. مثل من، مثل گردوی پوچ بی‌مصرف است. مرگ من بهتر از زندگی است. با این نفس کشیدن، اکسیژن را که حق انسان‌های خوب است هدر می‌دهم. چه کار کنم که جرات ندارم خودم را بکشم که شما از دست من و ضررهایم خلاص شوید.» پدرم با شنیدن این حرف‌هایم مثل فشفشه به هوا رفت. مادرم داد کشید که مزخرف نگو. همان روز صبح پدرم گفت: «یادت می‌آید وقتی بچه بودی دستت را می‌گرفتم و تو را تا دبستانتان می‌رساندم؟» بی‌اختیار لبخند زده و گفتم: «آی! یادش به خیر! کاش بچه بودم و دست در دستان گرم تو به مدرسه می رفتم.» و او لبخندزنان دستم را در دستش گرفت و گفت: «امروز یک ساعت مرخصی دارم. مادرت به مدیر مدرسه‌ تلفن می‌کند. بیا با هم برویم. هوس کردم تو را تا دم در دبیرستان برسانم.» چقدر خوشحال شدم. مثل یک دختر بچه هفت ساله دست راست پدر را محکم در دست گرفته و همراهش به مدرسه رفتم. بین راه چه حرف‌های قشنگی زد. با مدیر مدرسه آشنا بود. با دیدن همدیگر سلام و احوالپرسی کردند و من وارد حیاط مدرسه شده و سر صف ایستادم. زنگ تفریح دوم دبیر مربوطه ما مردودی‌ها را به دفتر خواند و با زبان بی‌زبانی عذرخواهی کرد.

تمرین مردن

«بدبینی و خوشبینی»

نویسنده مهمان: مهدی زائری

می‌گویند خوشبین‌ها هواپیما اختراع می‌کنند و بدبین‌ها چتر نجات. برای موفقیت باید سر در ابرها داشت و پا بر زمین، جایی میان خوف و رجا. می‌گویند حتا اعدامی هم تا پای چوبه دار و زمیانی که طناب را دور گردنش می‌اندازند، هم‌چنان امیدی واهی به یک منجی غایی دارد که سر بزنگاه نجاتش خواهد داد؛ یا اینکه همیشه مصیبت و فاجعه را برای دیگران می‌دانیم، ما به طرز معجزه‌آسایی تافته جدابافته‌ایم. ما تصادف نمی‌کنیم، آوار خانه هنگام زلزله روی ما هوار نخواهد شد، سرطان؟ خدا نکند، حرفش را نزنید. چرا ما اینقدر خوش‌بین هستیم؟ چون می‌ترسیم! برخلاف اینکه به نظر می‌رسد اختراع چترنجات از روی ترس باشد، اختراع هواپیما هم از ترس است. ترس از مرگ! مرگ نقطه پایان خط زندگی است و اگر قرار باشد با چهره عریانش روبه‌رو شویم، از فرط ترس و استیصال منجمد خواهیم شد. مرگ بزرگ‌ترین واقعیت ناگزیر پیش روی ماست، که دوست داریم نبینیمش، دست کم جایی در افق سراغش را بگیریم. ترس از مرگ بدبینی نیست، واقع‌بینی است، ولی ما به جای رودررویی با آن خوش‌بینانه یا به فردیت خود پناه می‌بریم یا به نیرویی جادویی و مرموز می‌پیوندیم و خوش‌بینانه به رسالت تکاملی‌مان ادامه می‌دهیم.

برگردیم روی زمین! قرار یک کمپینگ آفرود دارید با دو انتخاب، یکی دره‌ای بسیار زیبا و سرسبز که به احتمال واقعا ناچیزی ممکن است ببری از آن‌جا بگذرد. متاسفانه شما اسلحه همراه ندارید. دومی دره‌ای است به همان زیبایی و سرسبزی که هیچ حیوان وحشی و درنده‌ای از کیلومترها دورترش هم رد نخواهد شد. این دره فقط یک بدی دارد، شب هزاران پشه شما را نیش خواهند زد. شما کدام دره را برای کمپینگ انتخاب می‌کنید؟ من به شخصه اولی را، لابد چون خوش‌بین هستم؛  گو اینکه هر دو ریسک بالایی دارند، یکی احتمال بالاتر و دیگری تاثیر شدیدتر. اصلا چرا ریسک کنیم، می‌نشینیم خانه و نان و ماستمان را می‌خوریم. بله می‌توان قمار نکرد، چون در قمار به احتمال خیلی زیاد خواهی باخت ولی اگر قمار نکنی، قطعا باخته‌ای. این هم از کلک‌های تکامل است. موجود ضعیف شانس بقا ندارد، مگر این‌که خطر کند و قوی شود. به عنوان یک نر – آن‌هم احتمالا با شاخص‌های پایین‌تر از نرم، به قول ما آدم‌ها باید اعتماد به نفس داشته باشی و به خواستگاری ماده‌های بسیاری بروی تا شانس انتقال ژن‌هایت را داشته باشی، به خصوص اگر بخواهی با ژن‌های زیباتر و باهوش‌تر و قوی‌تر فامیل شوی، باید ریسک بارها و بارها جواب رد گرفتن را به جان بخری. این آقا به نظر شما زیادی خوش‌بین است؟ نه، واقع‌بین است!

کسی که برای مراقبت از ایدز از کاندوم استفاده می‌کند، بدبین است؟ او برای پرهیز از خطری کم احتمال (ولو تاثیر زیاد) از لذت بیشتر صرف نظر کرده است. ترس از ایدز ترس از مرگ است، در حالی که سکس هم‌زاد مرگ است. تجربه اورگاسم هرچه ناب‌تر، شبیه‌تر به مرگ. اورگاسم یک NDE است. باز هم دست فریب‌کار تکامل. انسان از معدود جانورانی است که برای لذت، سکس می‌کند و از قضا تنها موجودی است که خودآگاهی و بنابراین درکی از مرگ دارد. انسان در طول عمرش بارها و بارها با اورگاسم به مرز مرگ می‌رود تا خودش را برای مرگ نهایی آماده کند. این بدبینی است؟ من می‌گویم واقع‌بینی است.

اعتماد کودکی

«بدبینی و خوشبینی»

بامداد

شما فکر می‌کنید ما بدبین به دنیا می‌آییم یا خوشبین؟ به گمان من بچه‌ها خوشبین زاده می‌شوند. ببینیدشان که هرچیزی را تجربه می‌کنند و تجربه می‌کنند تا وقتی که آسیبی بهشان برساند تازه آن موقع است که یاد می‌گیرند بعضی چیزها خطرناکند، بعد بزرگ‌تر می‌شوند و می‌فهمند بعضی آدم‌ها خطرناکند؛ بعضی تجربه‌ها خطرناکند، بعضی…

تا اینجا خوب است؛ یعنی آنقدرها هم بد نیست؛ قضیه آن‌جا بغرنج می‌شود که یادشان می‌رود حالت عادی اعتماد کردن است و اعتماد نکردن و بدبین بودن حالت فوق‌العاده. البته شاید هم تقصیر نداشته باشند یا نداشته باشیم. این حالت فوق‌العاده خطرناکی شرایط! آن‌قدر زیاد شده که به حالت عادی بدل شده.

حالا مدام باید به بچه‌ها – درست از وقتی زبان بلد شدند – یاد بدهیم که به کسی اعتماد نکنند؛ از کسی چیزی نگیرند؛ هر چیزی را باور نکنند؛ با هرکسی جایی نروند؛ هر چیزی نخورند هرچیزی نخرند و کلا همیشه بدبین باشند مگر خلافش ثابت شود. بچه‌ها یاد می‌گیرند و قبل از اینکه بفهمند چرا؟ تخم بدبینی در ذهنشان کاشته می‌شود و رشد می‌کند. مگر بچه‌ای که خودش خیلی پیگیر و جستجوگر باشد که در آن شرایط ممکن است  آنقدر اوضاع برایش بد پیش برود و بلاهایی سرش بیاید که نتواند از تجربیاتش استفاده کند. با این اوصاف بدبین بودن لااقل آدم را در امنیت نگه می‌دارد، نه؟

…

من در مورد آدم‌ها عموم خوشبینم حتی اگر خلافش ثابت شود. بله حتی! من همیشه فکر می‌کنم کسی کار بدی نمی‌کند و هیچ‌کس ذاتا بد نیست و اگر هم کار بدی کرده حتما الان پشیمان است و بی‌خیال مگر خودمان مریم مقدسیم؟ اما از آن‌ طرف هم همیشه برای بدترین اتفاقات آماده‌ام. مثلا اگر از خانه بیرون بروم و مجبور باشم از کنار خیابان عبور کنم بنا را صد درصد بر این می‌گذارم که کیفم را می‌زنند و مرا مضروب می‌کنند و همه چیزم از دست می‌رود و بنابراین آماده‌ام. (بله تجربه‌اش را داشته‌ام.) یا وقتی پولی به کسی قرض می‌دهم بنا را بر این می گذارم که هرگز پول را پس ندهد و با علم به این موضوع این کار را می‌کنم یا تصمیم می‌گیرم که نکنم. با این اوصاف من معمولا مثل پاندول ساعت بین خوشبین بودن و بدبین بودن در نوسانم و همین روزهاست که ترک بخورم.

درست که به اطرافیانم نگاه می‌کنم به نظرم همه همین‌طورند. یعنی درست مثل بچه‌ها تا از چیزی گزندی ندیده باشند بدبینی‌ای به آن ندارند و بالعکس اگر خاطره بدی در مورد چیزی در فکرشان باشد خود خدا هم نمی‌تواند نظرشان را برگرداند.

ما آدم‌ها هنوز کودکیم. کاش بهم اعتماد کنیم، نه؟

نونِ خشکی

«بدبینی و خوشبینی»

نیمه‌شب

اگر در دهه‌ شصت در ایران دوران کودکی خود را گذرانده باشید، حتما با شغلی به نام «نونِ خشکی» آشنا هستید، آقایی که اغلب با چرخ در کوچه‌ها می‌گشت و فریاد می‌زد «نونِ خشکیه، نمکیه» و در قبال نون خشکی که از مردم می‌گرفت، نمک، وسایل پلاستیکی، جوجه، ماهی یا پول می‌داد. در واقع کارش، خرید نونِ خشک بود. این آقا اغلب کثیف و نامرتب بود و یکی از راهکارهای خانواده‌ها برای ترساندن بچه‌ها، این بود که «اگر اذیت کنی میدیم نونِ خشکی ببردت.»

من بچه‌ شیطونی بودم و به دلیل مشغله کاری پدر و مادرم، اغلب در خانه‌ی مادربزرگم به سر می‌بردم. مادربزرگم هم تا جایی که امکان داشت از نون خشکی محترم برای من یک دیو ساخته بود. تا جایی که اگر نون خشک‌ها را به من می‌داد تا تحویل نون خشکی بدهم، من این کار را انجام نمی‌دادم. چون واقعا نسبت به نون خشکی، بدبین بودم و علت بدبینی‌ام حرف‌های مادربزرگم بود. همیشه فکر می‌کردم این نون ِخشکی، بچه‌ای ندارد و اصلا هیچ زنی حاضر نیست با نونِ خشکی ازدواج کند.

یک روز که مشغول بازی در کوچه بودم، نونِ خشکی اومد، روی چرخش، علاوه بر گونی‌های نونِ خشک، پسربچه‌ای هم نشسته بود. لازم نیست توضیح بدم که چه قدر از دیدن پسربچه، لابه‌لای گونی‌ها شوکه شدم و ترسیدم. بعدها در جریان صحبت بزرگترها متوجه شدم که پسربچه، بچه‌ نون ِخشکی‌ست. خیلی تعجب کرده بودم در منطق کودکانه‌ام مشکلی به وجود آمده بود، چه طور نون ِخشکی که بچه‌های شیطون رو می‌برد بچه داشت؟ الان یادم نیست که چه پاسخی به آن سوال دادم. پسربچه‌ نونِ خشکی بزرگ شد و او هم نون ِخشکی شد، تا چندسال پیش هم، با وانت به کوچه‌ها می‌آمد و نونِ خشک‌ها را جمع می‌کرد و می‌برد، اما هنوز برای من ترسناک بود، مشخص است که به اندازه کودکی‌ام از او وحشت نداشتم اما بازهم یک احساس ترس خفیف داشتم.

به نظر من، ما آدم‌ها تحت شرایط و محیطی که هستیم به واسطه‌ آموزش، خوشبین یا بدبین می‌شویم. خوشبینی و بدبینی ذاتی نیست بلکه اکتسابی است.

پارو بزن

«بدبینی و خوشبینی»

شبانگاه

دانشمندها گفته بودند که یکی از هورمون‌های بدن مسئول مثبت‌اندیشی یا بدبینی نسبت به دنیاست. اینکه شما در نهایت تصمیم بگیری در برابر سیل، زلزله یا خبر تولد فرزند خواهرت چه حدی از احساسات نشان دهی شاید تصمیم خودت باشد اما میزان پیمانه‌ احساسی هر کسی فرق می‌کند. یعنی ممکن است دو پیمانه‌ حس بدبختی من به حد دویست پیمانه حس بدبختی دیگری باشد و در مقابل من در قوی‌ترین حالت خوشحالی‌ام فقط یک صدم دیگری لذت حس کنم.

به روایت نوشتارهای علمی، فقط میزان هورمون‌های بدن نیست که حد رضایتمندی و گشودگی در برابر زندگی را تعریف می‌کند. تجربیاتی که از دوران جنینی از سر می‌گذرانیم یا میزان لیبیدوی هر کسی در شدت احساس کردنش تاثیر می‌گذارد و احساس کردن، برای ما که جاندارانی که تنها راه ارتباطمان با جهان از همین کانال‌های ادراکی میگذرد، تنها یافته‌ها و داشته‌های قابل اتکاست. حالا کنار اینها تجربیات زیستی از ابتدای تولد تا ابتدای نوجوانی هم قرار بگیرد، به سن جوانی که برسیم تصمیم این که روی خوش جهان را ببینیم یا بخش غم‌انگیزش را، از پیش در تمام یاخته‌های بدنمان کد شده.

تا اینجای زندگی که ناگزیر است، اما نگران‌کننده‌ترین حالتش تلاش جهان اطراف است که به ما بقبولاند ما اینجاییم که پرنشاط‌ترین، سرزنده‌ترین و شکوفاترین حالتمان باشیم. هستیم که زیاد خرید کنیم، هر سال به سفرهای زیادی برویم و در دفترهایمان اول هر سال لیست کارهای یک تا ده سال آینده را لیست کنیم و تلاش کنیم شکوفا شویم. جهانی که سر به زیر بودن، به کم قانع شدن و بدبینی را نه می‌پذیرد و نه تاب می‌آورد. انگار نه انگار که تا همین چند سال پیش فیلسوف بدبین داشتیم، نویسنده‌ها از بدبینی داستان‌های طولانی می‌نوشتند و بخشی از آیین‌های هر دینی برای زمان فرود معنوی بود و هر مذهبی یک قدیس یا امام داشت که تاکید میکرد آنچه امروز داریم، رفتنی است و بر باد ساخته شده.

انگار من طبقه‌ متوسط که در شهری با ابعاد معمولی زندگی می‌کنم و تمام زندگی‌ام صرف کار کردن و تلاش برای حفاظت از خودم برای نرسیدن روز مبادا می‌شود، فراموش کرده‌ام اجدادم چطور برای هر ذره غذایشان ماه‌ها تلاش می‌کردند و بدبینی، لازمه‌ زنده ماندن و سالم گذشتن از سال‌های قحطی بوده. انگار ما تکه‌پاره‌هایی هستیم که گاهی در چرخ‌دنده‌ها به کار می‌رویم تا کارخانه‌ها رونق بگیرند و گاهی قفسه‌های مغازه‌ها را خالی می‌کنیم که پول دوباره به سمت جیب صاحبان کارخانه برگردد و بدبینی، کسالت و یا افسردگی ما را از کارافتاده می‌کند و همین، عزیزترین داشته‌ این همه سال بشریت را هم بی‌ارج و مقدار نشان میدهد. توان واقعی ِ احساس کردن.